Agrokimyo va tuproqshunoslik

Nazorat uchun savollar:
 
1. Tuproqning ilashimligi, yopishqoqligi va ko‘pchishi deganda nimani 
tushinasiz ? 
2. Tuproqning ilashimligi qanday aniqlanadi ? 
3. Tuproqning yopishqoqligi qanday aniqlanadi ? 
4. Tuproqning ko‘pchish xossasi nimaga bog‘liq ? 
5. Tuproqning ko‘pchish darajasi o‘simliklarga qanday ta’sir qiladi ? 
 
LABORATORIYA MASHG‘ULOTI №8 
Plastiklikni aniqlash.Plastiklikning yuqori va quyi chegarasi plastiklik 
miqdorini hisoblash. 
Tuproqning plastikligi. 
Atterberg kuzatishlariga ko„ra, har xil miqdorda suv 
saqlagan tuproqlar turlicha xususiyatga ega, ba‟zan ular oquvchan, yarim oquvchan, 
yopishqoq, yaxshi shakllanadigan va cho„ziladigan bo„ladi. Bu farqlarni raqamlarda 
ko„rsatish uchun tuproq xossalari o„zgaradigan chegarani topish kerak. Tuproq 
xossalarini o„rganish uchun
Atterberg quyidagi chegaralarni belgilagan: 
1.oqishning yuqori chegarasi - bunda tuproq tarkibida suv juda ko„p 
bo„lganidan u suv kabi oqadi; 
2.oqishning quyi chegarasi - bunda tuproqdan qilingan ikki bo„lak kosachaga 
solinib, kuchli bosilganda tezda bir-biriga qo„shilib ketmaydi; 
3.yopishqoqlik chegarasi - bunda tuproq metalldan yasalgan narsalarga 
yopishmaydi; 
4.buralish chegarasi - bunda tuproqdan tayyorlangan loy ip holigacha 
buralmaydi; 
5.plastiklik chegarasi - bunda tuproqdan tayyorlangan loy oqish chegarasidan 
yoki undan pastroqda ip holiga keladi. 
Chegara holati 100 massa qism tuproqda qancha massa qism suv bo„lishiga 
qarab aniqlanadi. Plastiklikning kattaligi va uning chegarasi yerni ishlash sifatiga 
ta‟sir ko„rsatadigan fizik-mexanikaviy va kimyoviy xossalarining ko„rsatkichi 
hisoblanadi. 
Soz tuproqlar qumoq tuproqlarga, qumoq tuproqlar qumli tuproqlarga qaraganda 
yuqori plastiklikka ega bo„ladi. 

---

255 
Tuproq xossalarining o„zgarish chegarasi (E.I.Zaurov modifikatsiyasi bilan) har 
bir chegara belgilanganidan so„ng Atterberg tavsiya etganidek, nam tuproqni quritish 
bilan emas, balki oquvchanlikning yuqori chegarasini aniqlash uchun tuproq 
namunasi olish (40 g) va unga sarflangan suv sarfini o„lchash bilan aniqlanadi. 
Keyingi aniqlashlar uchun oquvchanlikning yuqori chegarasi aniqlangandan keyin, 
suv hajmi doimiy bo„lib qoladi, faqat navbatdagi chegarani aniqlash uchun avvalgi 40 
g namunaga qo„shilgan tuproqning massasi o„zgaradi.