Agrokimyo va tuproqshunoslik

Talabaning bilimini sinash uchun savollar 
1. Bо‘z tuproqlar zonasidagi tuproq paydo bgelish jarayoni sharoitlarini 
tavsiflang? 

---

213 
2. Bо‘z tuproqlar genezisini va asosiy belgilari va xossalarin bgelishini 
tushuntiring? 
3. Bо‘z tuproqlar klassifikatsiyasi va morfologik tо‘zilishini aytib bering? 
4. Bо‘z tuproqlar tarkibi va xossalarining asosiy xususiyatlarini 
tushuntiring va ularning agronomik tavsifini bayon eting? 
5. Bо‘z tuproqlarni qishloq xo’jaligida foydalanishning xususiyatlari 
nimalardan iborat va ularning unumdorligini oshirishdagi asosiy tadbirlar qaysilar?
 
 
29-MAVZU. GIDROMORF TUPROQLAR. 
REJA. 
 
1. Gidromorf tuproqlarning hosil bo‘lishi. 
2. Gidromorf tuproqlar sistematikasi.
3. Bo‘z tuproqli zonaningng gidromorf tuproqlari
Gidromorf tuproqlar 
o‘tloqi, botqoq o‘tloqi va botqoq tuproq hamda 
sho‘rxoklardan iborat. Gidromorf tuproqlarda atmosfera yog‘inidan tashqari yo’za 
joylashgan sizot suvlari hisobiga (tuproq kapilliyarlari hisobiga namlanadi)tuproq 
paydo bo‘lish va rivojlanishlar bo‘ladi. 
Gidromorf tuproqlar cho‘l va bo‘z tuproqlar zonasidagi daryolarning quyi 
terassalarida, ko‘l qirg‘oqlarida, daryolarning eski o‘zanlarida hamda ko‘llarning 
qadimgi o‘rinlarida, tog‘ osti qiyaliklari va havzalarining quyi qismlarida uchraydi. 
Bo‘z tuproqli zonaning yuqori qismlarida gidromorf tuproqlar sho‘rlanmagan, 
chunki sizot suvi chuchuk, cho‘l zonasida esa o‘tloqi, botqoq-o‘tloqi, botqoq 
tuproqlar va sho‘rxoklar va ma’lum darajada sho‘rlangan, chunki bu zonaning sizot 
suvi minerallashgan. 
Bu tuproqlar quyidagi sharoitda hosil bo‘ladi:
1) yer osti suvlarining yo’zada to‘planishi;
2) pastkam joylarda atmosfera yog‘inlarining yig‘ilishi; 
3) yer usti va osti suvlarining birgalikdagi ta’siri;
4) yer ustki qismida suvning davriy to‘planishi,
5) daryo oqar suvlari bilan yer osti suvlari yaqin joylarning bostirilishi,
6) dengiz, kul, daryo irmoqlaridagi tuproqlarning suv bilan sernamlanishi,
7) sholi ekiladigan tuproqlarning doimo suv bilan bostirilishi. 
Demak, gidromorf tuproqlar doimo tranzit (o‘tuvchan) va yig‘iluvchan 
(akkumulyativ) geokimyoviy landshaftlarda hosil bo‘ladi. Gumid mintaqasidagi 
tuproqlar suvdagi moddalarning o‘tishiga geokimyoviy to‘siq hisoblanadi, natijada 
tuproqda gumus kremniy, temir, marganets, fosfor to‘planadi. Arid mintaqasi 
tuproqlarida esa ohak, gips, suvda eriydigan to’zlar yig‘iladi. Yer yo’zining glyatsial, 

---

214 
flyuvioglyatsial va allyuvial tekisliklardagi tuproqlar gidromorf bosqichni o‘z 
evolyusiyasi davomida bosib o‘tgan. Gidromorf tuproqlar uchun hos xususiyat 
namlikning davriy ravishda qaytarilib turishi va oksidlanish - qaytarilish 
jarayonlarining avj olib, kimyoviy va biokimyoviy, anaerobiozis reaksiyalarning Eh 
100-200 mV o‘tishidir. Anaerob mikroorganizmlarning rivojlanishi, qaytarilish 
kimyoviy jarayonlar natijasida - gleylanish G‘yeo, MpO, H2S, 
SN
4,
NxO, rNx. Bu 
mintaqalarda vivianat, glaukonit, sulfidlar hosil bo‘ladi. Gleyli qatlamlarda toksik 
moddalar va gazlar (metan, fosfin, serovodorod, azot va uglerod oksidlanmagan 
turlari) hosil bo‘ladi. Biroq mikrozonalarda oksiddanish jarayoni suv o‘tgan joylarda 
rivojlanib, sernam, loy qatlamlarda yashil, havorang, zangsimon dog‘lar hosil bo‘ladi.