Agrokimyo va agrotuproqshunoslik

Kaliyli o`g`itlar. Kaliy hayvonlar, o`simliklar va mikroorganizmlar uchun zarur elementlar qatoriga kiradi. Kaliyning ko`p qismi o`simlik hujayrasining shirasida bo`ladi. O`simlikning tunasida engil harakatchanlikka ega bo`lib, ildizdan kechasi ajraladi va kunduzi yana singadi. O`simliklarning eski qari bargidan yomqir suvlari kaliyni ko`plab yuvadi.

O`simlikda kaliy bir tekis tarqalmagan, uning ko`p qismi modda almashinuvi va hujayraning bo`linishi intensiv ravishda ketayotgan organlarida mirestemasida, yosh novdalarida bo`ladi. Kaliy o`simlikning changdonida ham ko`p bo`ladi. Makkajo`xorining changdonida 35,5% gacha bo`ladi. Kaliy o`simliklarning tovar bo`lmagan qismida ko`p bo`ladi. Kaliy o`simliklarda fotosintez jarayonini normal o`tishini taminlaydi. Fermentlar tarkibiga kirmaydi. Lekin ularning faoliyatini tezlashtiradi. Protoplazma kolloidlarining gidrofillik qobiliyatini kuchaytiradi.

Kaliyning tasirida o`simliklar suvni o`zida ushlab turish qobiliyatini oshiradi. qisqa muddatli qurqoqchilikka chidamliligini kuchaytiradi. Kaliy bilan oziqlanish yaxshi bo`lgan sharoitda o`simliklarda uglevodlarning tez to`planishi natijasida meva va sabzavotlarda qandning, kartoshkada kraxmalning, zig`ir va boshqa tolali ekinlada tolasining ingichkaligi va mustahkamligi ortadi. X ujayra shirasining osmotik bosimi va ekinlar sovuqqa chidamliligi ortadi. O`simliklar kaliy bilan yaxshi taminlansa, oqsil ko`p hosil bo`ladi,azotni yaxshi o`zlashriradi. Ko`pgina qishloqxo`jaligi ekinlarida kaliy azotga nisbatan ancha kam bo`ladi. Lekin hamma o`simliklar va mikroblar kaliyni fosforga nisbatan ko`p istemol qiladi. Kaliy yetishmaganda o`simlik barglarining qirralari qizil-qo`ng`ir tusga kiradi.Ularning rivojlanishi va xosilning etilishi kechikadi.

O`simliklar o`zlarining har xil o`suv davrlarida kaliyni har xil miqdorda qabul qilmaydilar. Masalan, zig’ir gullashdan oldin 25,1 % gullash boshlanganda 73,7%, to`la gullaganda 98,7% qabul qiladi. Qishloq xo`jaligi ekinlari kaliyni birday talab qilmaydilar. Kaliyni nisbatan ko`p talab qiladigan qishloqxo`jalik ekinlariga qand lavlagi, karam kartoshka ildiz mevalilar, beda, kungaboqar, grechixa, don dukkakli ekinlar va makkajo`xori kiradi.Arpa, tariq, bug`doy, javdarlarning donida kaliyni miqdori kam bo`ladi. Kaliy azot va fosfordan farq qilib o`simliklarning vegetatsiya qismida ko`p bo`ladi.