Agrokimyo va agrotuproqshunoslik

Fosforli o`g`itlar. Fosforning juda ko’p birikmalari mineral o’g’it sifatida ishlatiladi. Eng ko’p qo’llaniladigan fosforli o’g’itlar quyidagilardir:

I. Fosforit yoki apatit uni mayin kukun xolatdagi fosforit yoki apatitdan iborat. Bu o’g’it tarkibida 16 - 35% ga qadar P₂O₅ bo’lishi mumkin. Lekin fosforit uni yoki apatit unidagi fosfor - Ca₃(PO₄)₂ tarkibli modda shaklida bo’ladi; bu modda suvda yomon eriydi; shu sababli kislotali bo’lmagan tuproqlarda fosforit yoki apatit unini o’simliklar kam o’zlashtiradi.

35. 
    Superfosfat. Fosforit yoki apatitning sulfat kislota bilan o’zaro ta’siridan, suvda eruvchan fosforli birikma xosil bo’ladi:
    

Ca₃(PO₄)₂ + 2H₂SO₄ --> Ca(H₂PO₄)₂ + 2 CaSO₄

Uning tarkibida 20% ga qadar P₂O₅ bo’ladi. superfosfat tarkibidagi Ca (H₂PO₄)₂ suvda yaxshi erishi tufayli o’simliklar uni yaxshi o’zlashtiradi.

61. 
    Qo’sh superfosfat tarkibi faqat kalsiy digidrofosfatdan iborat bo’lgan qimmatli o’g’it. Uning tarkibida 40 - 50% P₂O₅ bo’ladi. Qo’sh superfosfat tabiiy fosforitga konsentrlangan fosfat kislota ta’sir ettirish yo’li bilan olinadi:
    

Ca₃(PO₄)₂ + 4H₃PO₄ --> 3Ca(H₂PO₄)₂.

IV. Presipitat. Suvda kamroq eriydigan kalsiy gidrofosfatdan iborat bo’lib, kukun xolatdagi oxaktoshning fosfat kislota bilan o’zaro ta’siridan olinadi:

2 CaCO₃ + 2H₃PO₄ --> 2CaHPO₄ ^. 2H₂O + 2CO₂.

Presipitat CaHPO₄ ^. 2H₂O oq kukun bo’lib havoda saqlanganda nam tortib yopishib qolmaydi. Uning tarkibida 30-35% P₂O₅ bo’ladi. Bu o’g’itni kuchsiz kislotali tuproqlarga solinganda o’simliklar yaxshi o’zlashtiradi.

V. Termofosfatlar (yoki ftordan tozalangan fosfatlar). Tabiiy fosforitni turli qo’shimchalar (soda, potash, natriy sulfat va xokazolar) bilan birga yuqori xaroratda suyuqlantirib, fosforit tarkibidagi ftor yo’qotiladi. Buning natijasida tarkibida 32% ga qadar P₂O₅ bo’lgan o’g’it termofosfat xosil bo’ladi.

Tarkibida xam fosfor, xam azot, xam kaliy bo’ladigan murakkab o’g’itlar xam tayyorlanadi. Ulardan ammofos NH₄H₂PO₄, diammofos (NH₄)₂HPO₄, leynafos (NH4)₂SO₄^. (NH4)₂HPO₄ lar ana shunday azot va fosforli murakkab o’g’itlardir. Ammofos tarkibida 10% azot va 50% P₂O₅ bo’ladi. Ammofos olish uchun fosfat kislota ammiak ta’sirida neytrallanadi:

3NH₃ + H₃PO₄ --> NH₄H₂PO₄ (NH₄)₂HPO₄.

Ammofos donador maxsulot sifatida chiqariladi.

Nitrofoska va azofoska nomli aralash o’g’it tarkibida azot, fosfor va kaliy elementlari bo’ladi. Tarkibida xam fosfor, xam azot, xam kaliy bo’ladigan murakkab o’g’itlar xam tayyorlanadi. Ulardan ammofos NH₄H₂PO₄, diammofos (NH₄)₂HPO₄, leynafos (NH₄)₂SO₄^. (NH4)₂HPO₄ lar ana shunday azot va fosforli murakkab o’g’itlardir. Ammofos tarkibida 10% azot va 50% P₂O₅ bo’ladi. Ammofos olish uchun fosfat kislota ammiak ta’sirida neytrallanadi:

3NH₃ + H₃PO₄ --> NH₄H₂PO₄ (NH₄)₂HPO₄.

Ammofos donador maxsulot sifatida chiqariladi. Nitrofoska va azofoska nomli aralash o’g’it tarkibida azot, fosfor va kaliy elementlari bo’ladi.