10-Mavzu: Polisaxaridlarning xossalari. Kraxmalning yod bilan reaktsiyasi. Darsning maqsadi

10-Mavzu: Polisaxaridlarning xossalari. Kraxmalning yod bilan reaktsiyasi.
Darsning maqsadi: Polisaxaridlarning kimyoviy xossalari haqida tushuncha berish va kraxmalning yod bilan reaksiyasi va gidrolizini tajribalar asosida oʻrganish.
Polisaridlar va ularning eng muhim vakillari.
Polisaxaridlarning eng ko`p tarqalgan vakillari-kraxmal, tsellyuloza,
glikogen, inulin va boshqalardir.Polisaxaridlarning vakillari bir-biridan tuzilishi
bilan farqlanadi. Ular tarkibiga kiradigan monomerlar bir xil bo`lish-bo`lmasligiga
qarab ikki gomopolisaxaridlar va geteropolisaxaridlarga bo`linadi. Polisaxaridlar
yana monomer orasidagi glikozid bog`larning tabiatiga va qoldiqlarning birin-ketin
kelishiga qarab ham farqlanadi.
Polisaxaridlarning bir gruppasi o`simlik va hayvon organizmlarida struktura
elementi vazifasini bajaradi, ularning skeletini tuzilishida qatnashib, mexanik
mustahkamlikni ta’minlaydi. Bu gruppa o`simliklardagi kletchatka,
hasharotlardagi xitin moddasi kiradi. Ikkinchi gruppasi oziq materiali bo`lib,
o`simlik va hayvonlarda monosaxaridlarning metabolitik zaxira rolini o`ynaydi.
Gomopolisaxaridlarni tarkibiy qismi, tuzilishi va organizmda tarqalishi
va vazifasi.
Polisaxaridlarning vakillari bir-biridan tuzilishi bilan farqlanadi.
Polisaxaridlar yuqori molekulali birikmalar bo`lib, molekulyar massasi bir necha
ming va undan katta bo`lishi mumkin. Ular ta’msiz bo`lib suvda erimaydi yoki
kolloid eritma hosil qiladi. Tarkibi bir xil monosaxaridlardan tuzilgan
polisaxaridlar gomopolisaxaridlar deb ataladi. Agar polisaxaridlar tarkibida turli
monosaxaridlar bo`lsa ular getropolisaxaridlar deb ataladi.
Kraxmal-(C₆H₁₀O₅)x- O`simliklar tanasida eng ko`p tarqalgan va eng muhim polisaxaridlardan hisoblanadi. O`simliklar donida ko`p bo`ladi. Masalan guruch va makkada 80 %, bug`doyda 60-70 %, kartoshkada 20 %. Kraxmal ikki xil polisaxarid aralashmasidan iborat: Har ikkala fraktsiya ham to`liq gidrolizlanadi.
Kraxmalni ichki qobig`ini amiloza tashkil etadi. Uning mo`lekulasi chiziqli
tuzilishga ega, issiq suvda yaxshi eriydi, ammo uning eritmasi beqaror. Molekulyar
massasi 160000-1000000 og`irlikda bo`ladi. Amiloza yod bilan ko`k rang beradi.
Amilopektin- molekulalari amiloza molekulari kabi glyukoza qoldiqlaridan
iborat bo`lib, ular tarmoqlangan tuzilishga ega. Amilopektin suvda erimaydi,
bo`kib kleystr hosil qiladi. Yod bilan rang bermaydi.