Agrobiznes va raqamli iqtisodiyot fakulteti

III. “KHANTEX AGROSERVIS” MCHJ agroklasterida faoliyat ko’rsatayotgan boshqa soxalar bilan tanishish
3.1 “KHANTEX AGROSERVIS” MCHJ agroklasterida faoliyat ko’rsatayotgan boshqa soxalar bilan tanishish	19-25
Xulosa	26-27
Foydalanilgan adabiyotlar	28-29

Kirish
Mamlakatimiz iqtisodiyotida qishloq xo‘jaligi tarmog'ining ahamiyati juda katta chunki Respublikamiz aholisining yarmi qishloq joylarda istiqomat qiladi va ularning turmush farovonligi mazkur tarmoq rivoji bilan uzviy bog‘liqdir. Bundan tashqari mamlakatimiz yalpi ichki mahsuloti va valyuta tushumi tarkibida ham qishloq xo‘jaligi tarmog'i sezilarli salmoqqa ega. Qishloq xo'jaligi tarmog‘i aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan hamda sanoatning ayrim sohalarini xomashyo bilan ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Endilikda aholi soni va ehtiyojlarining o'sishi hamda qayta ishlash sanoati quvvatlarining yuksalishi qishloq xo'jalik mahsulotlari yetishtirish hajmini yanada ko'paytirishni obyektiv ravishda taqozo etmoqda. Shuning uchun ham mazkur tarmoqni rivojlantirish va samaradorligini oshirish zarur.
O’zbekiston Respublikasi birinchi Prezidenti Islom Karimov mamlakatimizni iqtisodiy jihatdan yuksaltirishda agrar sohadagi yutuqlar nihoyatda muhimligini qayd eti bugun jamiyatimiz shuni anglab oldiki, hayotimizni yaxshilash, aholi turmush darajasini ko‘tarish, iqtisodiyotimizning samaradorligini oshirish, xalqimizni boqish, istiqbolimizni rejalash, xullas qanday muammo, qanday masalani ko‘rmaylik, ularning aksariyati birinchi navbatda qishloq xo'jaligiga borib taqaladi hammamizni boqadigan, ozuqa beradigan soha qishloq xo'jaligi tarmog‘idir deb ta’kidlagan edi. Qishloq xo‘jaligini bozor iqtisodiyoti qonunlari talablari darajasida rivojlantirish uchun tarmoqda erkin faoliyat ko'rsatish imkoniyatiga ega bo‘lgan turli xildagi mulkchilik shakllarining, ularga asoslangan tadbirkorlik turlari hamda ular o'rtasidagi erkin bozor munosabatlarining nazariy, uslubiy asoslarini teranlashtirish, takomillashtirish, investitsiyalami ko‘proq jalb etib, fan-texnika yutuqlarini, yangi texnikalami, ilg‘or texnologiyalami ishlab chiqarishga joriy etish, cheklangan yer va suv resurslaridan, kapital hamda mehnat resurslaridan qisqa va uzoq muddatlarda to'liq va samarali foydalanish yoilarini aniq belgilash, barcha xarajatlami tejash, mehnat unumdorligini yuksaltirish, ishchi-xizmatchilami rag‘batlantirish tizimini takomillashtirish negizida foyda summasini ko'paytirish yo’llarini asoslangan holda belgilab olish maqsadga muvofiqdir. Bu masalalarning ilmiy hamda amaliy asoslarini yaratishda, rivojlantirishda, ulari ishlab chiqarishga joriy etishda qishloq xo'jaligining o‘ziga xos xususiyatlarini e'tiborga olish zarur qishloq xo‘jaligi tarmog‘ida ishlab chiqarish mavsumiy xususiyatga ega. Mahsulot yetishtirishda o‘simliklar va chorva mollari mavsum vegetatsion davring o‘tishini taqozo etadi bu holat tarmoqda xarajatlar va faoliyat natijasida olinadigan daromadlar muddati o'rtasidagi farqning katta bo’lishiga olib keladi bundan tashqari ishlab chiqarishning mavsumiyligi tarmoqda mayjud resurslardan yil davomida samarali foydalanishni tashkil etishni taqozo etadi. Qishloq xo'jaligida erkin bozor munosabatlarini shakllantirish maqsadida moliya, soliq, kredit hamda baholar tizimini isloh etishga ham e'tibor berildi. Chunki davlat mulkchiligiga asoslangan lcorxonalaming faoliyati davlat tomomnidan moliyalashtirilar, yetishtirilayotgan qishloq xo‘jalik mahsulotlarining xarid baholari davlat tomonidan rejali tarzda belgilanar edi. Erkin bozor iqtisodiyoti sharoitida esa korxonalar ishlab chiqaiishi uchun zarur bo‘lgan mablag'larni o‘zlari ishlab topishlari kerak. Mablag‘ yetishmagan hollarda uni chetdan o'zaro manfaatli tarzda qarzga olishi, ishlab chiqargan mahsulotlarini esa bozor talablari asosida sotishga harakat qilishlari lozim qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi mamlakat og‘ir sanoatining. Hozirgi vaqtda qishloq xo‘jaligi mahsulotini ishlab chiqarishga ketadigan mineral xarajatlarning asosiy qismini sanoat yetkazib beradigan ishlab chiqarish vositalari (yoqilg‘i-moylash materiallari, zahira qismlar, mineral o‘g‘it, omuxta yem, asosiy vositalar amortizasiyasi va boshqalar) tashkil qiladi. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining xalq xo‘jaligining boshqa tarmoqlaridan farq qiladigan o‘ziga xos xarak terdagi xususiyatlari ham mavjud: qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining birinchi xususiyati shundan iboratki, tarmoqda yer-suv resurslari, o‘simlik va tabiiy hayvonot dunyosi, tirik organizmlar, biologik mehnat vositalaridan foydalaniladi. Bu yerda ishlab chiqarish jarayoni ob’yektiv sharoitlarga, tirik organizmlarning rivojlanishi va o‘zgarish tezligiga bog‘liq. Bu shart - sharoitlardan foydalanish dehqonchilik va chorvachilik tarmoqlarida ishlab chiqarishni tashkil qilishning ilg‘or shakllarini hamda xodimlarga haq to‘lashni tanlashda muhim ahamiyat kasb etadi. Qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishining xususiyati shuki, bu tarmoqda bo’sh ishlab chiqarish vositasi yer resurslari hisoblanadi. Agar sanoatda (qazilma sanoatdan tashqari) yer korxonalarini joylashtirish uchun makon bo‘lib xizmat qiladigan bo‘lsa, qishloq xo‘jaligida esa u asosiy va almashtirib bo‘lmaydigan ishlab chiqarish vositasidir. Mehnat jarayoni va mahsulot ishlab chiqarish qishloq xo‘jaligida bevosita yer bilan, uning sifati, undan foydalanish jarayoni bilan bog‘liq. Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi katta yer maydonlarida agregatlar yordamida amalga oshiriladi qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishida suv hamda energetik resurslarga talab juda yuqori hisoblanadi. Qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishining xususiyati yuqorida keltirilgan xususiyatidan kelib chiqadi unda takror ishlab chiqarish iqtisodiy jarayoni tabiat bilan chambarchars bog‘langan, mahsulot ishlab chiqarish biologik sikl bilan bog‘liq. Qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishining xususiyati tuproq-iqlim sharoitiga bog‘liqligidir qishloq xo‘jalik ekinlarining hosildorligi yillar bo‘yicha iqlim sharoitiga qarab, ob-havoga qarab o‘zgarib turadi, bu esa o‘z navbatida chorvachilikning rivojlanishiga, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining samaradorligiga ta’sir qiladi. Olimlarning tadqiqotlariga ko‘ra, ko‘pgina qishloq xo‘jalik tarmoqlarida teng harajatlarga teng natija olinmaydi. Qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishining xususiyati shuki, bu tarmoq o‘zining rivojlanishi jarayonida tabiiy va iqtisodiy sharoitlariga qarab o‘zaro texnologik bog‘liq bir necha tarmoqqa ishlab chiqarishga ixtisoslashadi. Sanoatda esa korxonalar ma’lum bir mahsulotning alohida qismini ishlab chiqarishga ixtisoslashadi. Qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishining xususiyati shuki, bu yerda tayyor mahsulot (yalpi mahsulotning ) bir qismi kelgusi davr ishlab chiqarishiga, ishlab chiqarish vositasi (urug‘, yem-xashak, buzoq va h.k.)ga kiradi. Shu va boshqa sabablarga ko‘ra asosiy va aylanma vositalaridan to‘liq foydalanish muammolari vujudga keladi, ayrim qishloq xo‘jalik mahsulotlarining tovarlilik darajasi sanoatga nisbatan anchagina pasayadi. Qishloq xo‘jaligining kelajakdagi rivojlanishi bo‘yicha turli xil qarashlar mavjud hammaga ma’lumki, oxirgi yillarda mamlakat qishloq xo‘jalik tarmoqlari chuqur inqirozga uchramoqda. Bu masalalarning ilmiy hamda amaliy asoslarini yaratishda, rivojlantirishda, ularni ishlab chiqarishga joriy etishda qishloq xo'jaligining o‘ziga xos xususiyatlarini e'tiborga olish zarur.