Аграр тармоқ иқтисодий салоҳиятини оширишда институционал ислоҳотлар ва

 
316 
samaraga erishadi. Bu boshqaruvning asosiy qonuni – alohida shaxslar, jamoa va 
jamiyatning qiziqishlarini muvofiqlashtirish, hamda burch va majburiyatlarini 
muvozanatlashtirish prinsipiga amal qilinganda mumkin bo‘ladi. 
Amaliyotdan ma’lumki, istalgan korxonaning iqtisodiy inqiroziga ikki 
kategoriyaga bo‘linuvchi, xodimlarning “kritik massasi” shakllanganligi sabab 
bo‘ladi. Birinchi kategoriyaga kompetenlik darajasi etishmaydigan mutaxassislar, 
ikkinchisiga – o‘zining g‘araz maqsadlarida xizmat vazifasidan foydalanadigan 
xodimlar. 
Ta’kidlash joizki, boshqarish ob’ekti sifatida inson kapitali murakkab 
kategoriya hisoblanadi, chunki u aholi va davlatning asosiy hayot faoliyati 
tomonlarini qamrab oladi. Inson kapitali nazariyasi va amaliyotiga muvofiq uning 
asosiy jihatlari mentalitet (aholining ichki madaniyati), ma’lumoti, sog‘ligi va 
to‘plagan bilimlaridan iboratdir. 
Inson kapitalini formal usullar yordamida ijobiy va salbiy deb ajratish real 
hayotda mumkin emas. Sababi, jamiyat ustivor qadriyatlari, alohida shaxslarning 
qadriyatlarni o‘rnatishi, hamda madaniyatni shakllantirishning o‘ziga xos 
jihatlariga bog‘liq ravishda xodimlarning bilim egallashi va bilimlarni yaxshilik 
tomonga yoki uning aksiga ishlatishi mumkinligidadir. 
Xususan tadbirkorlar bir tomondan iste’mol tovarlari ishlab chiqarish, ishchi 
o‘rinlari yaratish bilan jamiyat uchun foydali ish qilishadi, ikkinchi tomondan 
yuqori daromad uchun soliq to‘lovlaridan qochish, yollanma ishchilarning ish 
haqini cho‘zish, mehnat muhofazasi va texnik havfsizlik xarajatlarini tejashashadi. 
Bular hammasi salbiy inson kapitali jamlanishiga olib keladi va ijtimoiy tanglikni 
oshiradi. 
Mehnat faoliyatini amalga oshirishda inson hulqining tashkil etuvchilarini 
aniqlaydigan ob’ektiv va sub’ektiv omillar to‘plamini hisobga olish uchun 
boshqaruv tizimini tadqiq etishning institutsional-iqtisodiy uslubiyatlari ishlab 
chiqilgan. Mohiyatiga ko‘ra boshqaruv tizimini tadqiq etish o‘zida boshqaruv 
tizimining tizimli kvintessensiya, jarayonli va holatiy podxodlarini o‘zida 
jamlaydi.
Boshqaruv tizimini tadqiq etish o‘ziga xos xususiyati shundaki, u ayni paytda 
mavjud metodologik apparatni inkor qilmagan holda, boshqaruv tizimini to‘ldiradi 
va uning imkoniyatlarini oshiradi. 
Tadqiqot predmeti boshqaruvning tashkiliy sub’ekti va quyidagilarga 
asoslangan ob’ekti o‘zaro harakatini boshqarish jarayonida yuzaga keladigan 
munosobatlardan iboratdir: 
-
ma’lum amaliy faoliyatda harakatlarning tartib va xarakterini aniqlovchi va 
rag‘batlantiruvchi, qonunlarda o‘z aksini topgan formal qoidalar; 
-
ma’lum turdagi faoliyatni amalga oshirish jarayonida inson hulqiga ta’sir 
etuvchi iqtisodiy stimul (motiv)lar; 
-
shaxsiy sifatlar hamda muhitning ijtimoiy me’yor va qoidalari asosida 
shakllanadigan individual-psixologik o‘ziga xoslik (qadriyat). 
YUqoridagi mezonlar asosida qishloq xo‘jalik korxonalari ishlab chiqarish 

---