Agarbiz o’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug; kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avalombor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni

 
Биринчидан, кундалик ҳаётда, кун тартиби жараёнлари ҳолатида маиший ҳаракатларнинг кетма-
кетлигини кузатиш ва ўргатиш. Бу жараёнда намойиш методи қўлланилади. Яъни педагог ўз ҳаракатлари билан 
кун тартиби қоидаларини ўргатади. Масалан, болалар қўлларини ювганларидан кейин овқатланишга 
киришишлари керак, педагог ёки ота-она уларнинг эътиборини олдин қўлларини ювиб, кейин овқатланишга 
ўтиришга қаратади; Иккинчидан, болалар томонидан олдиндан тайёргарлик кўришни талаб қиладиган ўйин 
ҳаракатларини бажариш. Масалан, катта одам болага таклиф қилади: “Кел сенинг “қизингни” чўмилтирамиз. 
Бунинг учун нима қилиш керак?” Бола педагог раҳбарлиги остида чўмилтиришга тайёрлаш учун керак 
бўладиган ҳамма ўйин ҳаракатларини санаб чиқади, сўнгра уларни амалга оширишга ўтади. Кўрсатилган 
методик усуллар болаларга алоҳида ўйин ҳаракатларини мантиқий занжирга боғлашни ўргатади.
Вақти-вақти билан ўйинга янги ўйинчоқларни киритиш зарур. Чунки болалар илгари ўзлаштирган 
ҳаракатларини янги ўйинчоқларда бажариши уларни мустақил ҳаётда ўрганганларини қўллашга тайёрлайди. 
Дастлаб болалар учун айниқса, айнан ўхшаш шароит бўлса мақсадга мувофиқ. Сўнгра нотаниш шароитларни 
ташкил этиш уларнинг ўйинларини бойитади, илгари эгаллаган билим ва кўникмаларини мустаҳкамлайди, 
фаолияти ва фикрлаши учун характерли бўлган бир хиллиликни босиб ўтишга имкон беради. 
Бола ўйинини бошқаришда таниш сюжет ҳаракатларини айтиб туриш зарур: “Сенинг “қизинг” бетоб 
бўлиб қолди, -нима қилиш керак?, -унга қандай ёрдам бериш керак?” ёки: Сен Ҳалимани овқатлантирдингми, 
идиш-товоқлар тозамаску, нима қилиш керак? ва бошқалар. Бу турдаги саволлар болалар томонидан яхши 
қабул қилинади, кундалик ҳаётда ўзлари кузатган ёки иштирокчиси бўлган воқеалар акс этишига имкон беради. 
Педагог-дефектологнинг раҳбарлиги болада аниқ бир ролга қизиқишни яратишга қаратилган бўлиши лозим. 
Ўйинга аниқ нарсалар ва табиий маҳсулотлар киритиш болаларда қизиқиш пайдо бўлишига имкон беради. 
Кичик ёшдаги кар ва заиф эшитувчи болалар ҳақиқий маҳсулотлардан тушлик тайёрлашни хуш кўрадилар, 
ҳақиқий қозонни жуда қаттиқ қизиқиш билан ковлайди, хоҳишлари билан дастурхон тузайди, ҳақиқий сувда, 
ҳақиқий совун билан қўғирчоқнинг кийимларини ювадилар ва бошқалар. Натижада, болалар ўйин предмети 
образини эгаллаб олиб, унинг шартларини осонгина қабул қиладилар. Топшириқлар ўзининг мазмуни 
жиҳатидан анча яқин бўлган сюжетли-ролли ўйинларга асосланиши мақсадга мувофиқ. Болалар ролларини 
эгаллаши билан ўйин ташкил этилади. Аввал, бола кундалик ҳаётда мулоқот қиладиган яқин катта 
қариндошларининг роллари (онаси, тарбиячиси, энагаси)ни бажариши таклиф этилади. Бунда бола ўрганиш 
пайтида фақатгина ўйин ҳаракатларини тушунибгина қолмай, балки қабул қилинган ролга биноан уларни 
амалга ошириши керак ҳамда агар бунга олдиндан бўлган тайёрлов ишлари бўлсагина ҳаётда бор бўлган 
муносабатларни тўғри тасвирлаб бериши мумкин. Шундай қилиб, масалан, педагог болани “оналар-қизлар” 
ўйинига ўргатар экан, унга мос ўйин ҳолатини яратишга ёрдам беради, уни суҳбат йўли билан ролга олиб 
киради. Ҳар қандай ролли ўйин тайёрлов ишларини олиб боришни талаб қилади. Шундай қилиб, болаларни 
“ҳайдовчи” ўйинига ўргатиш учун педагог турли экскурсия-кўрсатишлар олиб бориши лозим. Шунда ҳайдовчи 
33 

---

киз болалар ўнгида фақат қатор махсус ҳаракатларни бажарувчи эмас, балки йўловчилари бор автобуснинг 
ҳайдовчиси бўлиб намоён бўлади.