Agarbiz o’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug; kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avalombor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni

БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРНИ МЕҲНАТ ТАЪЛИМИ НЕГИЗИДА 
ФАОЛИЯТ ОЛИБ БОРИШ ЙЎЛЛАРИ 
 
НУРУМБЕТОВА У.К., ТВХТХҚТМОИ. 
 
Мактабларда меҳнат таълими машғулотлари ўқувчиларни ҳам касб-ҳунарга йўналтириш, ҳам соғлом 
турмуш тарзига, хусусан, оилавий ҳаётга босқичма-босқич тайёрлаб бориш билан аҳамиятли саналади. 
Умумтаълим мактабларидаги меҳнат таълими машғулотлари қўйидагича тузилган: 1-4 синфларда 
бадиий ва умумий меҳнат таълими ҳар бир синфларда ҳафтасига 1 соатдан бир йилда жами 34 соатдан, мактаб 
меҳнат таълими ўқув фани юқорида кўрсатилганидек, бир неча мустақил ўқув курсларидан тузилиши билан 
бир қаторда умумтаълим мактабларида ўтиладиган деярли барча фанлар билан ўзаро алоқадорликда бўлади. Бу 
жиҳатдан олиб қараганда, меҳнат таълими умумтаълим фанларини ўрганишда амалий юмушларни бажарадиган 
лаборатория вазифасини ўтайди.
Шундай экан, ўқувчи-қизларга миллий касб-ҳунарларимиздан сирларини ўргатишдан аввал уларга:
 
«чеварлик», «чевар», «ҳунарманд» сўзларининг маъносини, ҳунарманчилик сирларининг авлоддан-
авлодга мерос бўлиб ўтиб келишини ҳаётий ва тарихий далиллар, мисоллар асосида пухта тушунтириш;
 
чеварликка нисбатан қизиқиш, иштиёқ ва ҳавас уйғотиш, тўгараклар ишига эл ичида танилган 
моҳир чеварлар, касб-ҳунар усталарини таклиф қилиш, улар билан маҳорат дарсларини ўтиш;
 
чеварлик нафақат ҳунар, балки қизлар учун оилавий ҳаётга ҳозирлик, ҳар томонлама ораста, 
нафосатли, маҳоратли уй бекаси бўлиш учун ўзига хос тайёргарлик йўли эканлигини тушунтириш;
 
чеварлик нафақат орасталик, балки оила бюджети, фаровонлиги учун муносиб ҳисса қўшиш 
хусусияти билан ўқувчи-қизлар ҳаётида муҳим ўрин эгаллашини чуқур англатиш зарур. 
Бунинг учун ушбу машғулотларни ҳам назарий, ҳам амалий жиҳатдан пухта ишлаб чиқиш лозим. 
Назарий жиҳатдан машғулот жараёни лозим бўлган дарслик, ўқув қўлланмалари, кўргазмали материаллар 
билан таъминланиши, улар тегишли жиҳозлар, энг асосийси, ахборот-коммуникация воситалари билан 
таъминланган бўлиши зарур. Масалан, чеварлик машғулотларида миллий либослар яратиш мавзуси 
белгиланган бўлса, ўқувчилар ушбу ишга оид ҳужжатли фильмлар, фотосуратлар коллекциялари билан 
таништирилиши мақсадга мувофиқ, бизнингча. Амалий жиҳатдан олиб қаралганда, чеварлик иши учун алоҳида 
имконият яратилган бўлиши, машғулот хонасида, аввало, хавфсиз меҳнат шароити таъминланиши зарур. Игна, 
ип, қайчи, умуман, тикиш, қирқиш, бичиш воситаларидан хавфсиз ва самарали фойдаланиш тартибига қатъий 
риоя қилиш лозим.
Чеварлик машғулотларида:
• 
қуйидан юқорига, соддадан мураккабга қараб бориш;
• 
ўқувчиларнинг машғулотларга қизиқиш, иштиёқ ва ҳавас қирраларини изчил ўрганиш;
• 
амалий жараённи бой кўргазмали материаллар, ускуна ва жиҳозлар билан безатиш;
• 
тўгаракларда ишлаб чиқилган амалий меҳнат намуналарининг кичик музейини яратиш;
• 
яратилаётган ҳар бир меҳнат маҳсулига объектив баҳо бериш, ўқувчиларнинг ютуқ ва 
камчиликларини эътироф этиш, ўз ўрнида, рағбатлантириш;
213 

---

• 
тўгарак ишида «чевар оналар» билан ҳам ҳамкорликни йўлга қўйиш, уларни машғулотларга таклиф 
қилиб, улардан тажрибалар ўрганиш ва ҳ.к. тадбирлар кутилган самараларни беради.
Бу борадаги самарадорликни янада ошириш эса ўқитувчининг мактаб ҳамда маҳалла ҳамкорлиги 
доирасида олиб борадиган фаол сай-ҳаракатларига боғлиқ. Хусусан:
 
тўгарак ичида, тўгаракдан ташқари, яъни мактаб, маҳалла кесимида «Моҳир қўллар», «Сеҳрли 
игна», «Моҳир каштадўз» ва яна шунга ўхшаш танловларни ташкил қилиш;
 
ўқувчилар орасида иқтидорлиларни саралаган ҳолда, уларга чеварлик сирларини ўргатиш ва уларни 
«Камалак» Болалар ташкилоти, Ёшлар ижтимоий ҳаракати томонидан ўтказиладиган миллий ҳанармандчилик 
танловларида фаол иштирокини таъминлаш;
 
тўгарак аъзолари билан ҳамкорликда «Моҳир қўллар», «Сеҳрли игна», «Шоҳи сўзана» каби 
чеварлик кўргазмаларини намойиш қилиш, уларнинг ғолибларини аниқлаш ва рағбатлантириш;
 
мактаб ва маҳаллаларда «Сенинг лойиҳанг – сенинг келажагинг» мавзусида модалар, миллий 
либослар дизайни бўйича танловлар ўтказиш;
 
мактаб ўқувчи қизларини ҳам бириктириш, уларни ҳам ушбу жараёнга боқичма-босқич тайёрлаб 
бориш каби тадбирлар ўқувчи қизларни чеварлик ҳунарига қизиқтириш, ушбу касб орқали келажакда уларни 
оилавий ҳаётга тайёр ораста ва маданиятли қизлар сифатида камол топтиришда ўзига хос замин бўлиб хизмат 
қилади. 
Шу ўринда қайд этиш керакки, чеварликка эскидан қизлар машғулоти сифатида қараш билан боғлиқ 
тушунчалар бор. Кези келганда, айтиш керакки, ҳозирда дунёнинг кўп жойларида тикилаётган ва замонавий 
урфга айланаётган эркаклар либослари, асосан, эркак чеварлар, яъни йигитлар ҳиссасига тўғри келмоқда. 
Шундай экан, юқоридагилардан хулоса қилиш керакки: 
- 
бошланғич синф ўқувчиларнинг ҳар томонлама етук, юксак маънавиятли ва маданиятли бўлиб 
улғайишларида муҳим роль ўйнайди;
- 
бошланғич синф ўқувчиларнинг келажакда янада мустаҳкамлаш, хонадон фаровонлигини оширишда 
асосий восита бўлиб хизмат қилади;
- 
бошланғич синф ўқувчиларнинг ҳар бир касб-ҳунардан кўзланган мақсад, аввало, баркамол 
авлодни, тарбиялаш, иккинчидан, фаровон жамиятни барпо этишдир.