Agarbiz o’zbekistonimizni dunyoga tarannum etmoqchi, uning qadimiy tarixi va yorug; kelajagini ulug’lamoqchi, uni avlodlar xotirasida boqiy saqlamoqchi bo’lsak, avalombor buyuk yozuvchilarni, buyuk shoirlarni

 
ПЕДАГОГИКАДА ЎҚИТИШ МЕТОДЛАРИНИНГ АСОСИЙ МАСАЛАЛАРИ 
 
ЗИЯТОВ М.,, СамМИ., ҲАЙДАРОВ Б.,, СамДУ, 
ШОКИРОВ У., ЖизДПИ 
Ўқитиш методлари таълим жараёнида ўқитувчи ва талабалар фаолиятининг йўналишини, ўқитиш 
жараёнинг қандай ташкил этилиши ва олиб борилиши ҳамда ўқитувчининг иш харакатларини белгилайди. Бу 
методлар ўқувчи томонидан ўқувчилар билим, малака ва кўникмаларни ўзлаштириш учун қўлланиладиган 
усуллар йиғиндисини ўз ичига олади. 
Таълим тизимида ўқитиш методлари билан бирга «усул» ва «восита» деган атамалар ишлатилади. 
Усул – маълум ўқув материалини ўтишда қўлланаётган асосий ўқитиш методи билан бирга иккинчи 
бир ўқитиш методининг айрим элементларидан фойдаланиб иш кўришдир. 
Восита ўқитиш методларини амалга ошириш учун зарур бўлган ёрдамчи ўқув материаллари – асбоб, 
қурол, аппарат ва шу кабилардан фойдаланишдир. 
Таълим методлари ўқитиш жараёнида ва педагогик тафаккурнинг кўп асрлик ривожланиши тарихида 
муҳим ўзгаришларга дуч келади. Педагогикада таълим методларини таснифлаш ва белгилашга бир хил 
ёндашиш мавжуд эмас. Айрим муаллифлар методларни белгилашда билиш манбаларининг хусусиятларини 
асосий деб хиисоблайдилар. 
Метод грекчада - изланиш йўли, ўрганиш, тушуниш демакдир. 
Ўқитиш методлари-бу ўқитувчининг ишлаш услуби бўлиб, у бу услуб орқали ўқувчиларда билим ва 
кўникмаларни шакллантиришга қаратади (М.А.Далилов, Б.Б.Есенов). 
Бабаский Ю.К. таъкидлашича, таълим методи таълим-тарбия мақсадига эришишга қаратилган ўқитувчи 
билан талабалар фаолиятидир. 
Метод – ўқитиш услуби, ўз ҳаракатидир. 
Касбий таълимда таълим методлари дидактиканинг энг асосий категориясидан хисобланади. Агар 
таълим мазмуни нимага ўқитиш керак деган саволга жавоб берса, методи эса қандай ўқитиш керак деган 
саволга жавоб беради. 
Фан, техника ва ишлаб чиқариш тараққий этиб бориши муносабати билан меҳнат ва касб таълими 
методлари доимий равишда ривожланиб ва такомиллашиб бормоқда. Бу методларнинг ривожланиши ва 
такомиллашуви илғор педагогик тажрибанинг тўпланиши, илмий-методик тадқиқотларнинг кенгайиб ва 
чуқурлашиб бориши асосида дидактик принципларнинг, меҳнат ва касб таълими системаларининг 
такомиллашиб бориши билан ўзаро боғланган ҳолда рўй бермоқда. 
Ишлаб чиқариш таълими жараёнининг энг муҳим жиҳатларидан бири таълим методларидир. Ишлаб 
чиқариш таълими методлари деганда устоз билан ўқувчиларнинг биргаликда ташкил қилинган фаолиятининг 
шундай усуллари тушуниладики, уларнинг ёрдамида ўқувчилар амалий билимларни, кўникма ва малакаларини 
эгаллайдилар, уларнинг касбий маҳорати, меҳнатга муносабати асослари шакллантирилади, ақлий ва жисмоний 
кучлар, ижодий қобилиятлари ривожлантирилади. 
Ишлаб чиқариш таълими жараёнида қуйидаги методлардан фойдаланилади. Улар билим ва кўникма 
манбалари жиҳатидан:
нутқий (тушунтириш, сухбат, ёзма йўриқнома ва ҳоказолар);
кўргазмали (меҳнат усуллари ва ҳаракатларини кўрсатиш, кўргазмали қуроллларни намойиш қилиш, 
экран воситаларидан фойдаланиш ўқувчиларнинг кузатишлари ва ҳоказо); амалий (машқлар, лаборатория-
амалий ишлар); ишлаб чиқариш-техника вазифаларини ҳал этиш;
билимлар, меҳнат кўникмаларини; 
малакаларини текшириш ва тадқиқот методларини фаол излаш ва (хоказо) усулларга бўлинади. 
Нутқ методларидан одатда кириш инструктажи ўтказилаётганида, шунингдек талабалар иш жараёнида 
жорий инструктаж билан танишишлари давомида фойдаланилади. Кўргазмали методлар ҳам кириш 
инструктажи учун хосдир. Бу метод иш усуллари ва операцияларини ўрганиш даврида алоҳида аҳамиятга эга. 
Ишлаб чиқариш таълими учун амалий методлар-аввало машқлар ғоят муҳимдир. 
Кейинги пайтларда ишлаб чиқариш таълимида таълим беришнинг «фаол» методлари деб аталадиган 
ишлаб чиқаришга оид амалий ўйинлар, реал ишлаб чиқариш вазиятини, ишлаб чиқариш ҳужжатларини таҳлил 
қилиш, рационализация таклифларини жамоа муҳокамасида ўтказиш, ўқувчилар ишлаб чиққан оригинал 
технология жараёнларини жамоада муҳокама қилиш тобора кенг қўлланилмоқда. 
Таълимнинг бошқа ҳар қандай жараёни сингари ишлаб чиқариш таълими жараёни ҳам муайян таълим 
воситаларидан фойдаланилган ҳолда амалга оширилади.
126 

---

Ўқув-ишлаб чиқариш ускуналари, асбоблар ва мосламалар, приборлар, ҳужжатлар (ўқув ва ишлаб 
чиқариш хужжатлари), ишлов бериладиган ва фойдаланиладиган материаллар, кўргазмали қуроллар, 
таълимнинг бошқа воситалари ва ҳакозолар яъни ишлаб чиқариш жараёни нормал кечиш учун бўладиган ва 
уни таъминлайдиган барча нарсалар ишлаб чиқариш таълими воситалари жумласига киради. Ишлаб чиқариш 
таълими жараёнинг самарадорлиги кўп жихатдан, баъзан эса хал қилувчи даражада таълим воситаларининг 
мавжудлиги сифати ва ҳолатига боғлиқ бўлади.