Qiymat to’g’ri ekanligini bilish uchun tekshirish usulini qo’llaymiz. Bunda x ning o’rniga noma’lum
sonni
qo’yamiz:
Tekshirish: 468 + 378 == 846
846 = 846
O’qituvchining tushuntirishi asosida keyingi misol va masalalarni yechishda o’quvchilar quyidagicha navbati
bilan bajarishlari tashkil etiladi.
3) x - 377 = 614
O’quvchi: endi bu misolimizda bizdan noma’lum kamayuvchini topish so’ralayapti. Noma’lum kamayuvchini
topish uchun esa ayirmaga ayriluvchini qo’shishimiz kerak. Bizdagi misolda x-kamayuvchi, 377-ayriluvchi, 614 –
ayirma. Bundan foydalanib, biz 614 ga 377 ni qo’shamiz va tenglamaning yechimini topamiz.
Yechish:
x - 377 = 614
x = 614 + 377
x = 991
Chiqqan natija to’g’riligini tekshiramiz. X ning o’rniga topilgan qiymatni qo’yib tekshiramiz:
Tekshirish: 991 – 377 = 614
614 = 614.
O’quvchilar keying misollarni ketma – ket novbat bilan doskada yechadilar. Yechimning to’g’riligi
slayd
orqali namoyish qilib tekshirib borilai. Masala va misollarni yechishga o’rgatish jarayonida yuqoridagi kabi
kompyuterlashgan darslarni tashkil etish orqali o’quvchilarda matematik atamalarni to’g’ri qo’llashlariga etibor berish
muhim.
Zero, matematik atamalarni to’g’ri qo’llash matematikani o’rganishning mustahkam asosidir. Keyingi darslar
yoki sinflarda uchraydigan masala yoki misollarni ishlashda matematik atamalarni mana shu tarzda avtomatizm
darajasida o’zlashtirishga erishgunlariga qadar keyingi darslarda ham bola tafakkuri nutqida takrorlab bayon qilishini
tashkil qilib borish muhimdir.
Bundan tashqari berilgan mavzuni o’tish jarayonida o’qituvchi turli xil didaktik o’yinlardan foydalanishi
samarali natijalarga erishish kalitidir. Chunki didaktik o’yinlardan foydalanish orqali o’quvchida darsga bo’lgan
qiziqishi ortadi, hamda mavzuni chuqurroq o’zlashtirishiga erishiladi. Masalan, “Kim topag’on?” didaktik o’yini.
Ushbu o’yinda o’quvchilar uch guruhga bo’linadi va o’z navbatida sinf doskasi ham. Uch guruhga ham qiyinlik darajasi
bir xil bo’lgan tenglamalar beriladi.Misol uchun quyidagicha:
1-guruh
2-guruh
3-guruh
x+9468=10567
3897+x=23634
x+8430=12568
7204-468=x
x-468=6342
8248-x=3701
Guruhlardan bittadan o’quvchi chiqarib, tenglamaning yechimini topishni musobaqa tarzida tashkil qilinadi.
Qaysi o’quvchi to’g’ri, tez, aniq va birinchi bo’lib
tenglama yechimini topsa, shu o’quvchining guruhi g’alaba
qozonadi. O’quvchininng bilimi o’qituvchi tominidan rag’batlantirilib boriladi va baholanadi.
Ushbu didaktik o’yinning “Raketa”, “Xo’rozni qutqar”, “Mohir futbolchi” kabi turlari bilan ham tashkil etilishi
mumkin.
Yuqoridagi bilimlarni shakllantirish jarayonida o’quvchilarga tarbiya berib o’tish ham muhim jarayon
hisoblanadi. Zero, ta’limni tarbiyadan, tarbiyani ta’limdan ajratib bo’lmaydi. Dars jarayonida o’quvchilardan tartib-
intizom qoidalariga rioya etilishi talab etiladi. Bu o’rinda o’qituvchi o’quvchilarga axloqiy tarbiyani singdirib o’tadi.
Ya’ni o’qituvchi tomonidan tinchlikni saqlashni talab qilishi bejiz emasligini, misol ishlayotgan o’quvchi
diqqat-e’tiborini
bolmasligini, maktab tartib-qoidalariga rioya etish kerakligini, hamda ustozlar so’ziga
amal qilish
xislatlarini o’quvchilarda shakllantirib borish zarur.
Umuman olganda axloq kishiga xos bo’lgan xulq-atvor me’yori bo’lib, u bevosita ma’naviy ta’sirlar natijasida
amalga oshadi.
Axloq shaxs taraqqiyotining yuqori bosqichi bo’lgan ma’naviy komillik shakllari doirasida yuz beradi. Demak,
axloqiy tarbiya ma’naviy tarbiya bilan bog’liq holda shakllanadi. Shunday ekan, o’qituvchi bu jarayonda o’quvchilarga
ma’naviy tarbiyani singdirib borishi zarur.
Shu bilan bir qatorda o’quvchilar yuqoridagi kabi tengsizliklar, tengliklar va tenglamalarni yechish orqali
fikrlaydi, diqqatini jamlaydi, xayoli va xotirasiga tayangan holda tenglama yechimini topadi. Shu o’rinda o’qituvchi
o’quvchilarga hayot ana shunday noma’lum sir-sinoatlarga to’la ekanligini va albatta ularning yechimlari mavjudligini
singdirib o’tadi. O’quvchilar har qanday qiyinchilikning va hayot sinovlarining o’ziga xos yechimlari borligini
anglaydi.
Boshlang’ich sinflarda tenglama va tengsizliklarini o’rgatishda ko’rsatilgan usullarga amal
qilinishi orqali
quyidagi natijalarga erishiladi:
- o’quvchilarning dunyoqarashini kengayishiga,
- o’z vaqtida ko’proq misol va masala yechib, vaqtdan unumli foydalanishga,
- mantiqiy fikrlash doirasining o’sishiga,
- o’quvchilarning matematikani bilib
olish aktivligining oshishiga,
- o’quvchilarning matematik atamalarni to’g’ri va o’z o’rnida qo’llayolishiga,
- O’rgangan bilimlarini amalda qo’llay olishga,
- dars samaradorligiga,
- hamda barkamol shaxsni tarbiyalashga erishiladi.
252