Aflotun qarashlarida erkinlik tushunchasining

Oriental Renaissance: innovative, 
educational, natural and social sciences
 
 
VOLUME 1 | ISSUE 1 
ISSN 2181-1784
 
53 
w
www.oriens.uz
2021
 February 
 
Jismoniy mashqlar bilan barcha shug‘ullanishi darkor. Otalarining fikriga 
qaramasdan farzandlar ham bajarishlari kerak, axir bolalar ota-onalariga qaraganda 
davlatga ko‘proq tegishlidirlar. 
Karl Popper individ qadriyatini ko‘p marotaba ta’kidlab o‘tadi. “Boshlanqich 
nuqta”ga mos bo‘lgan holda o‘sha individning o‘zida shaxsiy erkinlik mavjud bo‘ladi. 
Aflotun burchak boshiga umumiy yoki davlat manfaatlarini qo‘yadi. Shu jumladan, 
ushbu vaziyatda davlat ham erkin bo‘lishi zarur. Agar Popper erkinlikni individning 
jamoaga omadli ravishda qarshi turishida topsa [19], Aflotun bo‘yicha bunday o‘zaro 
munosabatlar kosmosga kiritilgan. 
Aflotun to‘g‘ridan to‘g‘ri aytadi – eng yaxshi asos – tiraniyadir. Lekin ideal 
davlatda: “...Erkinlik va do‘stlk idrok bilan bog‘liq holda mavjud bo‘lishi uchun unga 
ham, bunga ham shubhasiz aloqador bo‘lish kerak” [17, 145]. Shuni e’tiborga olish 
kerakki, “tiran” so‘zi Qadimgi Yunonistonda har doim ham yomon ma’noda 
qo‘llanilmagan. Shu bilan Aflotun izlanishi tushuntirilmoqda. 
Quyidagi tezis takroran: qonun – bu davlat erkinligidir. Aflotunning VIII 
maktubidan quyidagi satrlarini keltirish o‘rinli bo‘lar edi. “...Bo‘ysunish kabi erkinlik 
ham, agar ular chegarani bosib o‘tishsa, shu ulkan yovuzlikdir, shu miqdorda – ulkan 
ezgulik hamdir: xudolarga qullarcha bo‘ysunish yaxshi, insonlarga esa yaxshimas. 
Idrokli insonlar uchun qonun – xudo, nodonlarga esa - lazzatlanishdir” [12, 507]. 
Xulosa va takliflar 
Shunday qilib, Aflotunning sof aql-idrokka asoslangan (rasionallik) va 
an’anaviy mifologiyadan tayanch izlovchi ob’ektiv-idealistik tendensiya o‘zaro 
kurashadi. Ikkinchisi g‘alaba qozonadi. Bu g‘alabaga ruhning ko‘chib yurishi 
haqidagi qadimgi sharq g‘oyalari, shubhasiz ta’sir ko‘rsatadi. Aflotunning ontologiya, 
kosmologiya, mifologiyaga va erkinlikka oid qarashlari sharq falsafiy ta’limotlariga 
yaqin turadi. Lekin gnoseologiya, etika va estetikaga oid ta’limotlarida o‘ziga xos 
yunon ijtimoiy hayotining ta’sirini kuzatishimiz mumkin.
Tadqiqot 
doirasida, 
uning 
xulosalaridan 
ijtimoiy-falsafiy 
tafakkurni 
kengaytirishda, monografiyalar, o‘quv qo‘llanmalarning tegishli bandlarini yozishda, 
mustaqil fikrni shakllantirishda, falsafa tarixiga, bilish nazariyasiga bo‘lgan ijobiy 
munosabatni shakllantirishda foydalanish mumkin. Hozirgi kunda turli ta’limotlarni 
o‘rganib, atroflicha tahlil qilib, zamonamiz talabiga binoan to‘g‘ri xulosa chiqarish va 
ulardan yoshlarimizni ilmiy-ma’naviy dunyoqarashlarini kengaytirishda, barkamol 
inson qilib yetishtirishda foydalanishda namoyon bo‘ladi.