Адсорбцион хроматография усули асослари

^ 10.3. Тажрибани бажарилиш услубига кўра тасниф

Колонка усули – сорбент тўлғазилган шиша ёки пўлат найлар (колонкалар)да бажарилади.

Юзавий усул – фильтр ёки хроматографик қоғозда бажариласа – қоғоз хроматографияси дейилади. Юзавий усул сорбентнинг юпқа қатламида хам бажарилиши мумкин (Ю.Қ.Х) – юпқа қобат хроматографияси).

^ Элюентнинг сорбент қатлам бўйлаб йўналишига кўра юзавий хроматографияни вертикал, қуйи ва радиал йўналишлик турлари мавжуд.

1. Элюентни вертикал

   
   

йўналиши

2) Элюентни қуйи

йўналиши

3) Радиал хрома- тография

Юпқа қаватда бажариладиган хроматографии усуллари элюентнинг йўналишига кўра бир ёки икки ўлчамли бўлади.

Бир ўлчамли  Икки ўлчамли 

Икки ўлчамли хроматограммалар мураккаб аралашмалар таҳлилида ишлатилади.

^ 10.4. Харакатчан (элюент) ва қўзғалмас фазаларнинг агрегат холатига кўра тасниф

Харакатчан (элюент) ва қўзғалмас фазаларнинг агрегат холатига кўра хроматографияни тўрт тури мавжуд.

Қўзғалмас фаза	Харакатчан (элюент) фазаси		Ажратиш тамоили
	газ	суюқлик
Қаттиқ модда	 Газ-адсорбцион хроматография ГАХ	 Суюқлик-адсорбцион хроматография САХ	Адсорбцион
Суюқлик	 Газ-суюқлик хроматография ГСХ	 Суюқлик- суюқ-лик хроматография ССХ	Тақсимланиш

1 ва 3 яъни ГАХ ва ГСХ мураккаб, стационар ўлчов воситаларида бажарилади.

Юпқа қабат хроматографияси, ион алмашиниш, чўктириш хроматографияларида аралашманинг таркибий қисмлари харакатчан суюқлик-элюент фазасидан қўзғалмас қаттиқ сорбент фазасига адсорбциялангани сабабли улар САХ усулларига мисол бўлади.

САХ стационар ўлчов воситаларида, аралашма, суюқ элюент окимига киритилади ва унинг таркибида қўзғалмас сорбент бўйлаб харакатланганда, таркибий қисмлар, тақсимланиш коэффициентлари қийматига мувофиқ, элюент ва қўзғалмас фазаларда турлича тақсимланади. Натижада аралашмадаги моддалар колонкада ажралиб, элюентга моил қисми аввал, сорбентга моил қисми кейинрок, колонкадан чиқади.

^ Суюқлик-суюқлик хроматографияси экстракция ходисасига асосланган. Унинг мохияти қуйидагича: қаттиқ-ғовак сорбентга юқори хароратда қайновчи, элюент билан аралашмайдиган, суюқлик шимдирилади. Бундай сорбент тўлдирилган колонка бўйлаб, суюқ элюент таркибидаги (А+В) аралашманинг эритмаси, босим остида, ўтказилади. Колонкадан аввал элюентга моил (В) модда сўргра сорбентга моил (А) модда ажралиб чиқади. Бу усул биофаол моддаларни ажратиш ва очишда қўл келади.