Қадимги ва ўрта аср фалсафаси, Янги ва энг янги давр фалсафаси

Тасаввуф ислом оламидаги халқларнинг ижтимоий-фалсафий, маданий-маънавий ҳаётида кенг тарқалган, энг мураккаб ҳамда ўзаро зиддиятларга тўла ғоявий оқимлардан бири саналган.

Тасаввуфнинг йирик назариётчилари орасида қуйидагилар алоҳида ўрин тутадилар: Роби’а (VIII аср), Иброҳим ибн Адҳам (VIII аср), Боязид Тайфур ал-Бистомий (ваф. 875-878), Абу Бакр аш-Шибли (X аср), Ҳусайн ибн Мансур ал-Ҳаллож (922 й. қатл эт.), Фаридиддин Аттор (ваф. 1230), Жалолиддин Румий (XIII аср), Қодирийа тарикатининг асосчиси Абдул Қодир ал-Жилоний ёки Гилоний (1077-1166), Кубравийа тариқатининг асосчиси Нажмиддин ал-Кубро (1145-1221), Ибн ал-Арабий (ваф.1260) ва бошқалар.

Абу Наср Ибн Муҳаммад ал-Форобий (870-950) Сирдарё бўйидаги Арис станцияси (Қозоғистон)Фороб қишлоғида туғилади ва дастлабки билимини Шош, Самарқанд ва Бухорода олади. Сўнгра Форобий ўз билимини давом эттириш учун Бағдодга боради. Натижада, у ўз даврининг йирик олими ва буюк файласуфи бўлиб етишади.

Абу Наср Ибн Муҳаммад ал-Форобий (870-950) Сирдарё бўйидаги Арис станцияси (Қозоғистон)Фороб қишлоғида туғилади ва дастлабки билимини Шош, Самарқанд ва Бухорода олади. Сўнгра Форобий ўз билимини давом эттириш учун Бағдодга боради. Натижада, у ўз даврининг йирик олими ва буюк файласуфи бўлиб етишади.

Ал-Форобий 160 дан ортиқ асарлар ёзган бўлиб, бизга уларнинг бир қисмигина етиб келган.

Аристотелнинг «Категориялар», «Иккинчи аналитика», «Топика», «Поэтика», «Риторика», «Софистика» ва шу каби асарларига шарҳлар ёзган.

Ўрта аср фанининг табиий-илмий, ижтимоий-сиёсий ва фалсафий масалаларига оид рисолалар. Булардан: «Ихсо-ал-улум», «Ҳикмат асослари», «Аристотель «Мантиғ»ининг талқинлари», «Катта мусиқа китоби», «Ассиёсат ал-маданий», «Мантиққа кириш», «Вакуум ҳақида», «Фозил одамлар шаҳри» ва шулар кабилардир.

Абу Райхон Муҳаммад Ибн Аҳмад Беруний

Ўрта аср Шарқининг, хусусан, Марказий Осиё илк уйғониш даврининг қомусий олимларидан яна бири Абу Райхон Муҳаммад Ибн Аҳмад Беруний (973-1048)дир. у ўзидан кейинги авлодларга катта ва бой илмий мерос – 160 дан ортиқ асарлар, таржималар, ёзишмалар қолдиради. Унинг бу асарларининг 45 дан ортиғи астрономияга, қолганлари табиатшунослик, тарихшунослик, филология ва фалсафий муаммоларга бағишланган бўлиб, уларнинг бир қисмигина бизгача етиб келган. Берунийнинг бизгача етиб келган асарлари: «Осорал-боқия» («Қадимги халқлардан қолган ёдгорликлар»), «Ҳиндистон», «Геодезия», «Китоби Сайдана» («Фармакагнозия»), «География», «Қонуни Маъсудий» («Маъсуд қонунлари»), «Минералогия», «Китоби ат-тафхим», «Доривор ўсимликлар ҳақида китоб» ва бошқаларни кўрсаташ мумкин.