Adabiyot 10 oxirgi 2-qism indd

gardun 
– 
osmon, falak; 
dunyo

---

16
SHE’RIY SAN’ATLAR: 
KITOBAT, ISTIXROJ, TASHXIS
Kitobat
(arabcha “ko‘chirib yozmoq” so‘zidan) mum-
toz adabiyotda keng qo‘llangan badiiy san’atlardan biri 
bo‘lib, bunda arab alifbosi harfl arining yozuvdagi shakli bi-
ron narsa- hodisa yoki holatga o‘xshatilgan. Ma’lumki, arab 
alifbosi harfl ari to‘g‘ri, egri, yoysimon va doirasimon shakl-
lardan iborat. Shuning uchun ham aksar hollarda shoirlar 
ularni yorning qomati, oshiqning bukilgan qaddiga o‘xsha-
tishgan. Misol uchun: 
Ul alifdek qomatining hasrati
Dol yanglig‘ ayladi qaddim duto.
Furqat
Mazkur baytda shoir ma’shuqasining tik qomatini arab 
alifbosidagi “alif” harfi ga, o‘zining bukilgan qaddini esa 
“dol” harfi ga qiyoslamoqda. 
Istixroj
(arabchadan, “keltirib chiqarmoq”, “so‘z ya-
samoq”) kitobat san’ati asosida hosil bo‘ladi: bunda arab 
yozuvidagi harfl arni biron narsaga o‘xshatish bilan birga, 
bu harfl arning yig‘indisidan so‘z hosil qilinadi. Misol uchun:
Za’fdin qaddim “alif” boʻldi, ul ikki “lom”i – zulf,
Har yonimdin jilvagar, vah, ne ajab gar lolmen.
 
Alisher 
Navoiy
Ushbu baytda shoir qaddi “alif” harfi ga, yor zulfl ari esa 
“lom” harfi ga o‘xshatilishi bilan birga, ikkita “lom” (l) va 
“alif” (o) harfl aridan “lol” so‘zi hosil qilingan. 
Tashxis
(arabcha “jonlantirish” so‘zidan) – insonlarga 
xos xususiyatlarni jonsiz narsalar, hayvonlar, tabiat hodisa-
lariga ko‘chirish. Misol uchun:
Kun pardaga kirib yuzung oyi hayosidin,
Yig‘lar o‘zi-yu, orag‘a tortar sahobni.
Lutfi y
Ushbu baytda kun – quyoshga insonlarga xos uyalish, 
yig‘lash xususiyatlari ko‘chirilgan. 
alif dol