Адабиётлар шарҳи хўжалик юритувчи субъектнинг ташкилий иқтисодий тавсифи

3.3.1-чизма. Нақд пулсиз ҳисоб-китобларнинг бухгалтерия ҳисобида акс эттирилиши кетма-кетлиги

Банк муассасаси МЧЖ ҳисоб-китоб счётида қолган маблағ чегарасида унинг эгасининг кўрсатмаларини бажаради, яъни ҳисоб-китоб счётидан маблағ беради ёки ўтказади. МЧЖ ўз мажбуриятларини ўз вақтида тўлаши лозим.

Ҳисоб-китоб счётининг дебети қуйидаги счётлар кредити билан корреспонденцияланади:
4010 – сотилган маҳсулот учун харидордан келиб тушган маблағ ёки бажарилган хизмат учун олинган маблағ суммасига;
5010 – кассадан пулнинг қайтарилиши;
6810 – банкдан кредит олинганда;
4800 – дебиторлар қарзини тўлаганда ва ҳоказо;
Ҳисоб-китоб счётининг кредити қуйидаги счётлар дебети билан корреспонденцияланади:
5010 – кассага иш ҳақи тўлаш ва бошқа мақсадлар учун нақд пул чек билан берилганда;
6010 – мол етказиб берувчилардан сотиб олинган хом ашё, ТМЗлар учун қарз тўланганда;
6410 – солиқлар бюджетга ўтказилганда ва бошқа ҳолларда.
МЧЖ бухгалтериясига ҳисоб-китоб счётдан кўчирма ва унга илова қилинган ҳужжатларни ҳар томонлама текширгандан сўнг, ҳужжатларни ҳар томонлама текширгандан сўнг, ҳужжатларни қайта ишлаш учун ҳисоблаш машиналарига беради. Сўнгра мемориал-ордерга ва “Бош китоб” га маълумотлар кўчирилади.
5500 – “Банклардаги махсус счётлардаги пул маблағларини ҳисобга олувчи счётлар” счёти таркибида қуйидаги илова счётлар очилиши мумкин:
5510 – “Аккредитивлар”,
5520 – “Чек дафтарчалари”,
5530 – “Бошқа махсус счётлар”.
5510 – “Аккредитивлар” счётида аккредитивларда турган маблағлар ҳаракати ҳисобга олинади. Аккредитив шаклда ҳисоб-китоб қилиш тартиби Марказий банк қоидаларида белгилаб қўйилган.
Аккредитив банкнинг шартли пул мажбуриятномаси бўлиб, банк бу ҳужжатни мижознинг топшириғига кўра шартнома бўйича унинг контрагентига беради. Бу шартномага кўра аккредитив очган банк (эмитент банк) маҳсулот етказиб берувчига пул тўлаши ёҳуд шундай тўловлар ўтказиш учун бошқа банкка ваколат бериши мумкин. Бундай мижоз аккредитивда кўзда тутилган ҳужжатларни тақдим этиши ва аккредитивнинг бошқа талабларини бажариши шарт қилиб қўйилади.
Аккредитивларнинг қуйидаги турлари очилиши мумкин:
- қопланган (депонентланган) ёки қопланмаган (кафолатланган);
- қайтариб олинадиган ёки қайтариб олинмайдиган.
Аккредитив фақат битта маҳсулот етказиб берувчи билан ҳисоб-китоб қилиш учун очилиши мумкин.
Аккредитив амал қиладиган муддат ва ҳисоб-китоб қилиш тартиби тўловчи билан маҳсулот етказиб берувчи ўрасидаги шартномада белгилаб қўйилади. Шартномада қуйидаги маълумотлар кўрсатилиши зарур:
- эмитент банк номи;
- аккредитив тури ва уни ижро этиш усули;
- аккредитив очилганлиги тўғрисида маҳсулот етказиб берувчига хабар қилиш усули;
- аккредитив бўйича пул олиш учун маҳсулот етказиб берувчи тақдим этадиган ҳужжатларнинг тўлиқ рўйхати ва аниқ тавсифи;
- товар жўнатилгандан кейин ҳужжатларни тақдим этиш муддати ҳамда уларни расмийлаштиришга доир талаблар;
- бошқа зарур ҳужжатлар ва шартлар.
МЧЖда пул маблағлари аккредитивга киритилиши 5510 –“Аккредитивлар” счёти дебетида ҳамда 5110 – “Ҳисоб – китоб счёти”, 5210 –“Валюта счёти”, 6810 – “Банкларнинг қисқа муддатли кредитлари” счётлари ва шунга ўхшаш бошқа счётларнинг кредит қисмида акс эттирилади.
5510 –“Аккредитивлар” счёти бўйича ҳисобга олинган аккредитивдаги маблағлар улардан фойдаланилишига қараб (банк берган кўчирмаларга мувофиқ), одатда, 6010 – “Маҳсулот етказиб берувчилар ва пудратчиларга тўланадиган счётлар” счёти дебетига ўтказиб борилади. Аккредитивлардаги фойдаланилмаган маблағларни 5510-счёт кредитида 5110–“Ҳисоб–китоб счёти” ёки 5210–“Валюта счёти” дебети билан корреспонденцияда акс эттирилади.
Тадқиқот объекти бўлган «Интернет Консалт» МЧЖнинг ҳисоб рақами АТ Микрокредитбанкнинг Зангиота тумани бўлимида очилган. Унга 20208000904496116001 номерли ҳисоб рақами берилган. МЧЖда валюта ва махсус счётлар очилмаган. Барча ҳисоб-китоблар ҳисоб рақами орқали амалга оширилган.