Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad Beruniyning hayoti va ijodiga bag`ishlangan matematik kechaning bayonnomasi

Beruniy: Yaxshi ish qilibsiz, olampanoh! Ijozat bersangiz . Sizni qiynab
qo`ygan bu savolga javob qilsam.
M.G`aznaviy: -qani aytchi, Beruniy!
Beruniy: Oftob ufq chizig`idan pastda bo`lgan vaqti biz tun deb ataymiz
Tun va kunning uzoqligi yil fasllariga va mamlakatimizning
jugrafik vaziyatiga bog`liq. Malumingizki, bu yerlarda qish
faslida tun uzoq kun esa qisqaroq yozda esa aksincha kun uzoq
tun qisqa bo`lur. Xatti ustivoda, yani yer kurrasining
belbog`ida tun va kun har vaqt bir-biriga bab-baravar bizda bir
yilda ikki marotabagini kun vat un barobar bo`ladur. Shimolga
qarab ketkan sari qishda tunlar bizdagidan uzoqroq, kunlari
qisqaroq bo`lur. Bas shunday ekan, qubtga yaqin yerlarda qish
faslida 6 oy kecha, yozda esa 6 oy kunduz bo`lishi tabiy holdur
podshohiolam! Tunyoq odamlari bari majusiy, alar islom dinini
qabul qilmaganlar. Shul sababdan Olloh Taola qish faslida
alarga oftob jamolini ko`rsatmasa, bundan hayron qolarlik
narsa yo`q. ( Beruniyni gapi podshohga ma`qul tushib iljayib
qoydi).
M.G`aznaviy: Ana endi o`zinga kelding, Beruniy, gaplaring ma`no kasb
etdi. Rostdan ham qutub tomonlardan kelgan vakil meni
aldamaganga o`xshaydur. (podshoh 3 marta qarsak chaladi).
Mulozim: (kirib) labbay, olampanoh!
M.G`aznaviy: Anavi… tunyoqdan kelgan vakilni darhol zindondan
chiqarib yubor. Ani hursand qilib, sovg`a – salomlar bilan
yurtiga jo`nat.
Mulozim: Bosh ustiga olampanoh! (orqa bilan yurib chiqib ketdi).
M.G`aznaviy: (Beruniyga qarab) Beruniy, sen ancha dono ko`rinasan
odamlarning aytishicha, dunyoda sen bilmagan sir qolmagan
emish, yeru ko`kdagi barcha sir-asrordan voqif emishsan,
to`g`rimi?
Beruniy: Quloqqa chalingan har gapga inonib bo`lmaydi. Eshitgan har
Gapni amalda sinab, aning qanchalik to`g`riligini bilsa bo`lur.
M.G`aznaviy: O`zim ham san to`g`ringda eshitgan gaplarni sinab
ko`rmoq niyatida erdim. Dunyoning siru asrori mahraming
bo`lsa, qani aytchi shu xonadagi 8 eshikning qay biridan
chiqib keturmen.