Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti geologiya, razvedka va gidrogeologiya

13-amaliy mashg‘ulot 
Alyuminiy, karbonat va kremniyli cho‘kindi jinslar 
Alyuminiyli jinslar - allitlar 
Allitlarga laterit va boksitlar kiradi. Laterit asosan gidrargillit (gibbsit) 
Al(OH)
3
va byomit (AlOOH)dan tashkil topgan bo„lib,unda ozroq temir 
gidrooksidi, gematit, kaolinit, to„liq parchalanmagan birlamchi minerallar 
uchraydi. Tog„ jinsi odatda qizil, pushti rang, ayrim hollarda oq, kulrang 
bo„lib, xol-xol, g„ovaklidir. G„ovaklar gil minerallari va gibbsit bilan 
to„ldirilgan bo„ladi. Laterit bo„shoq, ayrim hollarda qattiq, yengil bo„lib, u 
oson qirqiladi. Laterit lotincha g„isht ma‟nosini bildiradi.
Boksitlar.
Bu jins birinchi marta Fransiyada o„rganilgan bo„lib, joyning 
nomi bilan atalgan. Boksitlar allitlar ichida keng tarqalgan. Jins tashkil 
qiluvchi minerallar gidrargillit (gibbsit), byomit va diaspor (HAlO
2
)dan 
iborat. Ularning miqdori 70-80% ga yetishi mumkin. Alyuminiy 
minerallaridan tashqari gematit, gidrogyotit, kaolinit, shamozit va 
birlamchi jinslarning qoldiq minerallari uchraydi. 

---

103 
Boksit lateritga o„xshash. Undan oq, sarg„ish, to„q yashil, qizg„ish, 
ayrim hollarda tim qoraligi bilan farq qiladi. 
U ko„pincha qattiq bo„lib, chig„anoqsimon sinadi. Boksitlarning 
strukturasi pizolitli, oolitli, pelitli, kristall donali, ayrim hollarda bo„lakli. 
Jins ko„proq tartibsiz strukturali bo„lib, ayrim hollarda qatlamsimon 
tuzilishga ega. 
Boksit va laterit bir-birlaridan hosil bo„lish sharoiti va vaqti bilan farq 
qiladi. Lateritlar to„rtlamchi va uchlamchi davrda hosil bo„lgan elyuvial 
tog„ jinsidir. Boksitlar har xil usul bilan hosil bo„lgan, degan fikrlar 
mavjud, ya‟ni: 
1. Boksit dengiz va ko„llarda glinozyom gillari koagulyatsiyalanishi va 
cho„kmaga tushishi natijasida hosil bo„ladi; 
2. Boksit kaolinit minerallariga sulfat kislotasi ta‟sirida hosil bo„ladi. 
Sulfat kislota piritning oksidlanishi mahsulidir.
3. Boksit laterit turidagi nurash qoplamalari yuvilib, dengiz va ko„llarda 
qayta yotqizilishining mahsulotidir; 
4. Boksitlarning ma‟lum qismi suv osti vulqonlarining faoliyati bilan 
bog„langan. Lava nurashi natijasida glinozyom ajralib, bir necha kimyoviy 
jarayonlardan keyin alyuminiy gidroksidi holida cho„kmaga tushadi.