Abu ali ibn sino nomidagi buxoro davlat tibbiyot

l
qon 
utadi va, shu tarika, koptokcha kapillyarlari orqali utadigan xar 6-10 
l
qondan kariyb 1 
l
fil’trat xosil bo`ladi. Koptokcha kapillyarlari devorining fil’trlaydigan umumiy 
yuzasi taxminan 1,5-2 
m
2 
ni tashqil qiladi, ya`ni gavdaning umumiy yuzasiga teng. 
Koptokcha kapillyarlaridagi qon bosimi kariyb 70 
mm
Hg. Qon bosimining bunday 
nisbatan yukori ekaniga sabab shuki, buyrak arteriyalari bevosita korin aortasidan 
boshlanadi va ulardan koptokchalargacha bulgani yul nisbatan kaltadir. 
Qon olib ketuvchi arteriyaning qon keltiruvchi arteriyaga nisbatan deyarli ikki xissa 
torligi xam koptokcha kapillyarlaridagi qon bosimining nisbatan baland 
bo’lishiga va siydik fil’tratsiyasiga yordam beradi. Siydik xosil bo’lishida qon 
bosimi miqdorining axamiyati borligi o`tgan asrning o’rtalarida K. Lyudvig 
laboratoriyasida ko`rsatib berilgan. Bu erda itdan qon chiqarish yuli bilan qon 
bosimi pasaytirilsa, qirqib kuyilgan siydik yuli (ureter) ga sukilgan kanyulyadan siydik 
kam chiqishi yoki sira chikmay kuyishi aniqlangan. 
Biroq, koptokchadagi fil’tratsiya qon bosimining miqdoriga bog’liq bo’lish 
bilangina qolmay, suyuqligi tomirlarda ushlab turuvchi plazmaning onkotik bosimiga 
va kapsula bilan kanalchalarni tuldiradigan suyuklikning gidravlik bosimiga xam 
bog’liq. Koptokcha kapillyarlaridagi qon bosimi fil’trovchi kuchdir. Qon 

---

57 
plazmasining onkotik bosimi va kapsuladagi siydik bosimi esa fil’tratsiyaga qarshilik 
ko`rsatuvchi kuchlardir. Shu sababdan, koptokcha kapillyarlaridagi qon bosimi 
qarshi ta`sir etuvchi bu ikki kuchning yig`indisidan ortiq bo`lgandagina fil’tratsiya 
ro`y beradi. Qon plazmasining onkotik bosimi taxminan 30 
mm
, kapsula va 
kanalchalarni tuldiradigan fil’trat bosimi esa kariyb 20 
mm 
Hg. SHunday qilib, 
koptokchada fil’tratsiyani ta`minlovchi bosim o’rta xisob bilan 70 
mm
– (30+20 
mm
) = 
20 
mm
Hg. 
Lyudvig tajribalarida buyrak arteriyalaridagi qon bosimi fil’tratsion bosimni 
ta`minlovchi darajada pastga tushirilganda siydik chikmay kuyganligining sababi 
yukorida keltirilgan ma`lumotlardan ravshan kurinib turibdi. Buyrak ichidagi bosim 
sun`iy ul bilan 30-40 
mm
Hg gacha kutarilganda siydik chikmay kuyganini kursatib 
bergan A.O. Ustimovich tajribalarining natijalari xam tushunarli. Fil’trat tarkibini 
belgilovchi faktorlar: 
1)
Qon plazmasining tarkibi. 
2)
Fil’trlovchi membranani o’tkazuvchanligi. 
3)
Zarrachalar ulchami. 
4)
Zarrachalarning elektr zaryadi. 
Fil’trat xajmini belgilovchi faktorlar: 
1)
Fil’trlovchi membranani o’tkazuvchanligi. 
2)
Fil’trlovchi membranani yuzasi. 
3)
Fil’tratsion bosim.
Kanalchalardagi reabsorbtsiya
. Suv va unda erigan birkancha moddalar 
kanalchalarda q
aytadan so`riladi, 
ya`ni reabsorbtsiyalanadi. Kanalchalar ingichka 
uzun naychalardir. Ularning umumiy uzunlig ijuda kata bo’iib, 70-100 
km 
gacha 
etadi.Kanalchalarning turli bulimlari turlicha epiteliy bilan qoplangan. Birinchi 
tartibdagi burama kanalchalarda epiteliy xujayralari tsilindr shaklida. Genle 
qovuzlogining tushuvchi qismi soxasida epiteliy xujayralari yassilanadi, kovuzlokning 
ko`tariluvchi qismida esa kubsimon epiteliy bor. Ikkinchi darajadagi burama 
kanalchalar xam kubsimon epiteliy bilan qoplangan.TSilindrik epiteliy xujayralarining 
kanalchalar ichiga qaragan yuzasi sertuk xoshiyali bo’iib, elektronmikroskopda 
tekshirish ma`lumotlariga qaraganda, mikrovorsinkalardan tuzilgan. Shu tufayli 
kanalchalarning mumiy yuzasi kata bo’iib, 40-50