Ҳабибуллаев Иброҳим, Утанов Бунёд

Мувозанатнинг оддий модели

Дискрет ёндашув асосида амалга ошириладиган макроиқтисодиёт динамикаси модели мисолини кўриб чиқайлик. Бундай ҳолатда модель ўта умумлашган бўлиб, абстракт характерга эга бўлади. Шу билан бирга унинг ечими аниқ кўринишда топилиши мумкин, аммо бундан унинг параметрлари нисбатларининг ҳусусий ҳолатлари учун мухим бўлган ҳусусиятлари келиб чиқади. Бу моделда дискрет ва узлуксиз динамик моделлаштиришнинг содда аппаратини намойиш этиш, макроиқтисодиёт динамикасининнг муҳим категория ва муаммоларини тасвирлаш қулай.

Ўргимчак тўрисимон модель. Бу модель одатдаги талаб ва таклиф эгри чизиқлари билан ифодаланувчи бозордаги баҳо ва маҳсулотларнинг миқдорлари турғунлигини вақт бўйича кечикиш мавжуд бўлганда тадқиқ қилиш имконини беради. Бундай ҳолатнинг тасвири 9.5 расмда келтирилган.

4. 
   –расм. Талаб ва таклиф эгри чизиғи
   

Ишлаб чиқарувчи (фермер) жорий даврда маҳсулотга бўладиган таклифни ўтган даврдаги маҳсулот баҳосига асосан аниқлаган бўлсин, яъни

t t 1
QS (t)  S ( p )
таклиф функциясида бир вақт бирлиги даврига тенг бўлган

кечиккан давр кириб келади. Ҳақиқатда, ишлаб чиқариш ҳажми ҳақидаги қарор жорий баҳони ҳисобга олган ҳолда қабул қилинади ва бозорда бу қарорга мос келувчи таклиф ишлаб чиқариш цикли тугагандан сўнг юзага келади.

Талаб эгри чизиғи маҳсулот ҳажмига бўлган талабни айнан шу даврдаги
^{товар нархига боғлиқлигини тавсифлайди, яъни} Q^D (t)  D ( p ). ^{Шундай қилиб}
t t

Q

Q
баҳо динамикасини қуйидаги тенгламалар системаси орқали ифодалаш мумкин:

t
Q ^S
 S ( p ),
^D  D ( p ),
^D  Q^S ,
(9.4.3)

t t 1

t t

t

t

t
ёки битта тенглама билан қуйидагича ифодалаш мумкин:

t t t t 1
D ( p )  S ( p ).

(9.4.4)

Ушбу тенгламадан жорий даврдаги баҳо қиймати P_t -ни аввалги вақт ҳолатида маълум бўлган Р_t-1 нинг қиймати бўйича аниқлаш мумкин.

Ҳусусий ҳол сифатида талаб ва таклиф функциялари чизиқли бўлган ўргимчаксимон моделни кўриб чиқамиз.

D( p) 
A  Bp ,
S ( p)  C  Ep ,
D( p)  S ( p)
(9.4.5)