|
13.3.9. Дарснинг умумий ва мотор (ҳаракатга солувчи) зичлиги
|Дарснинг самарадорлигининг кўрсаткичларидан бири унинг зичлигидир. Дарсни зичлигини бир бутун ёки уни қисмларининг ўзини алоҳида аниқлаш мумкин. Бу дарснинг тайёрлов, асосий, якунлов қисмларида ишни ташкил қилишнинг шароитини бир хил эмаслиги билан боғлиқ. дарс ёки унинг қисмлари учун сарфланган вақт 100% деб қабул қилинади.
Умумий (педагогик) ва мотор (ҳаракатга солиш) зичлиги деб дарс зичлиги икки хилга ажратилади.
Дарснинг умумий зичлиги — бу дарсни умумий давомийлиги учун педагогика нуқтаи назаридан рационал сарфланган вақтнинг нисбати деб қараш қабул килинган. бошқачасига айтганда дарсда фойдали иш учун сарфланган вақт тушунилади. Педагогика нуқтаи назаридан мақсадга мувофиқ деб ҳисобланган қуйидаги тадбирлар дарснинг умумий зичлигининг компонентлар ҳисобланади (В.Ф. Новосельский, 1989).
1) ўқувчиларни уюштириш, уйга вазифани текшириш, дарсга вазифа кўйиш;
2) назарий маълумотни бериш ва мустаҳкамлаш;
3) умумий ривожлантирувчи машқларни ўтказиш;
4) инструктани ўтказиш, бошқариш, коррекциялаш (хатоларни тузатиш), ёрдам, ҳавфеизликни олдини олиш;
5) жиҳозларни тайёрлаш ва йиғиштириш, ўқувчиларни дарсда лозим бўлган даражада урин алмаштириш;
6) жисмоний машқларни техникасини ўзлаштириш, жисмоний сифатларни ривожлантириш;
7) ўқувчиларни усулиятлар нуқтаи назарида тайёрлаш, мустақил шуғулланишни уддалашга ўргатиш, ташкилотчилик малакаларини бериш;
8) ўкувчиларни далил келтириб қувватламоқ;
9) машкларни кўрсатишда кўргазмали қуроллар, техник воситалар, машкларни кўрсатиб бериш;
10) педагогик назорат;
!1) дарсда тарбиявий иш;
12) якун ясаш, мускулларни бўшаштирадиган машқларни бажариш, уйга вазифа тайинлаш.
Дарснинг умумий зичлигини (УЗ) ёки унинг қисмларини зичлигини аниқлаш учун ўқувчиларнинг актив «фаол» ҳаракатларига (ФХ)га сарфланган вақти умумлаштирилади. Бунга 1фх жисмоний машкларни бажариш учун сарфланган вақт, эшитиш, кузатиш ва дарсни ташкиллаш, ўзини оқламайдиган кутишлар ва ўкувчиларни бекор колиши учун сарфланган вактдан бошқа ҳаммаси киради. Бу вақт 100%га кўпайтирилиб ва
дарснинг «умумий» «вактига» губўлинади. УЗ = —-----------=
Тўлақонли жисмоний дарсининг умумий зичлиги 100% га яқин бўлиши лозим. Умумий зичликни камайишига қуйидагилар сабаб бўлиши мумкин:
- ўзини окдамайдиган дарсдаги бесамарв акт (дарсни кеч бошланиши, машғулот жойини, жиҳозларни тайёр эмаслигидан ўқувчиларни навбат кугиши ва бошкалар орқали содир бўладиган ўкувчиларни бўш қолишидан;
- ўқитувчини дарсга тайёр эмаслиги, дарсни ташкилланиши ва мазмунини ўйламаслик орқасидан содир бўладиган паузалар;
- дарсда ўқувчилар учун ортикча ва самараси оз бўлган сўзлар-орқали бериладиган ахборот;
- шуғулланувчилар интизомини коникарсизлиги, буйруқ ва кўрсатмаларни кўп маротабалаб такрорлашлар, ўкувчиларга бериладиган огоҳлантиришлар, такрорий тушунтиришлар вактдан норационал фойдаланишга сабаб бўлади ва ҳ.к.лар.
Масалан, агар ўқитувчи айби билан дарсда бўш қолиш 1 мин.ни ташкил этса, унда дарснинг умумий зичлиги қуйидагича ҳисобланади.
У3 = 39.....Ю0%=97,5%
40
мин
Дарснинг мотор зичлиги (МЗ) — бу дарснинг умумий давомийлигига нисбатан ўқувчиларнинг дарсда айнан ҳаракат фаолиятининг активлиги учун сарфланган соф вақтидир.
Мотор зичликни аниқлашда машқларни бажариш учун сарфланган соф вақт (1ев) ҳисобланади. 1ев 100% кўпайтирилиб, дарснинг умумий вақтига (гумум) бўлинади.
,,1 "Й-100% МЗ =?&!-----------
Масалан, аниқланишича ўкувчиларни жисмоний машк ларни бажариш учун сарфланган вақти 25 минутга тенг (қолган 15 минута ўқитувчини дарс материалини тушунтиирши, Маш ғулот жойини тайёрлаши, вазифаларни ўзгартириш учун жой алмаштириш тик туриб дам олиш ва бошқаларга сарфланади). Бу холда дарснинг МЗ қуйидагига тенг.
ш = 23„.100% =
40
VI/
Мотор зичлик дарс жараёнида доимо ўзгаради. Бундай ўзгаришларнинг шартлигини дарсда қўлланилаётган жисмоний машқларнинг мазмуниии турли-туманлиги, улардан фойдаланиш жойи ва қўлланилаётган усулиятлар билан изоҳлаш мумкин. Дарснинг МЗ нинг кўрсатгичларини ўзгариши дарснинг типига ҳам боғлиқ. Ҳаракат техникасини такомиллаштириш ва жисмоний сифатларни ривожлантириш дарсларида МЗ 70-80% гача кўтарилиши мумкин. Авдий фаолият кўпроқ аралашган, ҳаракат фаолиятини ўзлаштириш дарсларида эса 50% гача пасайиб кетиши мумкин.
МЗ ни аҳамияти муҳимлигини эътироф этишимизга қарамай у ҳеч қачон 100% бўлиши мумкин эмас, акс ҳолда дарсни материалини тушинтириш, содир бўладиган хатолар, улар устида фикр юритишга вақт колмаган бўлар эди. Бу ўз навбатида ўкув ишларининг сифати. самарадорлигига салбий таъсир кўрсатган бўлар эди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
