Abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti fizika-matematika fakulteti

2.3. O`quvchilar bilim olish faoliyatini didaktik o`yinlar orqali rivojlantirishga yo`naltirilgan dars ishlanmasi
“Matematik jang” nomli bellashuv shartlari

Shartlar	5-A	5-B	5-V
I shart. Tanishtirish O’zini tanishtirish 3 ball Guruh nomini izohlash 2 ball Emblema 2 ball Buklet 5 ball Shior 3 ball Jami 15 ball
II shart Jumlani to’ldir 5 ball
III shart Maqolni tiklang 5 ball
IV shart Topshiriqlarni bajarish 5 ball
1-savol 1 ball
2-savol 1 ball
3-savol 1 ball
4-savol 1 ball
5-savol 1 ball
V shart gugurt cho’pi bilan yasash 5 ball
Jami:

Qatnashdilar:
5-A, 5-B, 5-V sinf o’quvchilar guruhi.
Shior: Bilim qaytarish va takrorlash mevasidir.
Abu Rayhon Beruniy

Bellashuv sinf xonasida o’quvchilar va o’qituvchilar ishtirokida o’tkaziladi. Har 1 sinfdan 5 kishidan ishtirok etadi. Barcha shartlar kompyuterda yozilgan va u proyektor orqali ekranda namoyish etiladi.

Bellashuvda ishlatiladigan jihozlar:
kompyuter, proyektor, ekran, qaychi, oq qog’ozlar, flomaster,
gugurt donalari.

• 
  Bellashuv shartlari:
  
• 
  1. Guruhlar tanishuvi – 3 ball.
  

Guruh nomini izohlash – 2 ball
Emblema - 2ball.
Buklet - 5ball.
Shior - 3 ball. Jami: 15 ball.
2. Jumlani to’ldir – 5 ball.
3. Maqolni tiklang – 5 ball.
4. Topshiriqlarni bajarish – 5 ball.
5. Shakldan shakl qirqamiz – 5 ball.
6. Gugurt cho’pidan yasash – 5ball.

1-shart bo’yicha guruhlar o’zlarini ketma-ket tanishtirishadi.
5-A guruhi :
Shiori:
5-B guruhi:
Shiori:
5-V guruhi:
Shiori:

2-shart bo’yicha savollar ekranda yoritiladi.

1- Guruh uchun savollar:

• 
  Kasr chizig’I … amalini bildiradi. ( bo’lish)
  
• 
  Sirati maxrajidan kichik kasr…deyiladi (to’g’ri kasr)
  

• 
  ulushga … deyiladi. ( yarim)
  
• 
  Aylananing markazidan o’tuvchi vatar … deyiladi. ( diametr)
  

• 
  Barcha sonlarga qoldiqsiz bo’linadigan son bu … (0)
  

2-Guruh uchun savollar:

• 
  Surat va maxraji teng bo’lgan kasr … deyiladi.
  

( noto’g’r kasr yoki 1ga teng kasr )

• 
  To’g’ri kasr doimo … ( 1dan kichik)
  
• 
  ulushga … deyiladi. ( chorak)
  
• 
  Aylananing 2 ta nuqtasini tutashtiruvchi kesma … deyiladi.
  

( vatar)

• 
  Sonlarni yozishda … ta raqam ishlatiladi. ( 9 ta )
  

3-Guruh uchun savollar:

• 
  Surati maxrajidan katta bo’lgan kasr… deyiladi.
  

( noto’g’ri kasr)

• 
  ulushga … deyiladi. ( nimchorak)
  
• 
  100 sonining choragi … ( 25 ga teng)
  
• 
  Eng kichik 3 xonali son bu … ( 100 )
  
• 
  Noto’g’ri kasr doimo … ( 1 dan katta )
  

3-shart Maqolni tiklang
Guruhlarga maqolninig bo’g’inli korinishi aylanachalar shaklida beriladi. O’quvcilar bi maqolni tiklashlari kerak.
Maqollar:

1. 
   Ilmsiz bir yashar, ilmli ming yashar.
   
2. 
   Hunar - zar, hunarsiz xor.
   
3. 
   Oz-oz o’rganib dono bo’lur.
   
4. 
   Ikki on besh bir ottiz
   
5. 
   Bilim baXalq ta’limi jurnali keltirar.
   
6. 
   Kitob - bilim bulog’i.
   
7. 
   Ilm - aql chirog’i.
   

IV shart. Savollar.

• 
  
• 
  Qo’llarda 10 ta barmoq bor. 10 ta qo’lda nechta barmoq bor?
  

• 
  3 ta turli son avval qo’shildi, keyin esa bu 3 ta son o’zaro.
  

k o’paytirildi. Natija 1 xil chiqdi. Bu sonlar necha bo’lgan?

• 
  K ilometr millimetrdan necha marta katta?
  

• 
  Otaning 3 ta qizi bor. Qizlarning har birining 3 tadan akasi bor. Oilada nechta farzand bor?
  

• 
  Bu binoning 8 ta eshigi bor.
  

Har eshik ortida 8 tadan xonasi.
Kirib xonalarin aylansangiz
Ranglari mos: bir oqqa bir qorasi.
V shart. Shakldan shakl qirqamiz

• 
  10 ta kvadratdan iborat bo’lgan shakl berilgan. Bu shaklni shunday 2 ta teng shaklga ajratib qirqingki, natijada bu shakllar ustma-ust tushsin.
  

VI shart. Gugurt cho’pi bilan yasash.

Gugurt cho’plaridan quyidagicha panjara hosil qilingan. Shu gugurt cho’plaridan 4 tasini olib 5 ta kvadrat hosil qiling.

( gugurt cho’plarni 1 joydan 2-siga ko’chirish mumkin emas)

Barcha shartlar bo’yicha gruhlar baholanadi va tadbir yakunlanadi.[11],[12]

Mavzu: Tenglamalarni yechish (8 sinf)[11]
Dars maqsadlari: qavslarni ochish qoidalarini takrorlash; birinchi darajali tenglamalarni yechish.
I. Amallarni bajaring:
1) (7m² – 4mn – n²) +(3m² – 2mn + 5n²) = 7m² – 4mn – n² + 3m² – 2mn + 5n² = 10m² – 6mn + 4n²;
2) (5a² – 11ab + 8b²) – (– 2b² – 14a² + 6ab) = 5a² – 11ab + 8b² + 2b² + 14a² – 6ab = 19a² – 17ab + 10b².


II. Tenglamani yechish:
1)(x²+13x–4)–(x²+4x–10)=24,
x²+13x–4–x²–4x+10=24,
9x+6=24,
9x=24–6,
x=2.
Javob: 2.
2)(2x²+4x–16)–(2x²–3x–9)=21,
2x²+4x–16–2x²+3x+9=21,
7x–7=21,
7x=21+7,
x=4.
Javob: 4.


III. O’quvchilarning mustaqil ishi
Har bir partada tenglamalar yechish algoritmi yozilgan qog’oz qo’yilgan bo’lib, unda (x²+2x–10)–(x²–5x–1)=7 tenglamani yechish keltirilgan.
Tenglamani yechish uchun
Hech qanday shubhasiz
Bo’lmaymiz xunob,
Qavslarni ochamiz.
Birinchi qavslar oldi plyus deb tushuniladi.
Dadil bo’l do’stim, intil olg’a va qo’rqma.
Muammo oddiy, uni hal et:
Ishoralari bilan hadlarini qayta yoz.
So’ngra qavslar oldida minus turibdi:
“Ehtiyot bo’l”, –der ular.
Hadlarning barcha ishoasini o’zgartirmoq kerak,
Ular qarama-qarshilar bo’lmog’i kerak.
Bu qiyin, sen tushunishing kerak,
Qavslar oldida - ishoralarni o’zgartir.
Xatolardan saqlan,
Har bir ishorani o’zgatirishga harakat qil:
x² + 3x – 10 – x² + 5x + 1 = 7.
Ko’rinib turibdiki, qavslarni sen bilan ochdik,
Bunda diqqat-e’tiborli bo’ldik,
Endi xotirjam oldinga boramiz,
Dastlab o’xshashlarni ixchamlaymiz:
8x – 9 = 7.
Ma’lumlarni chapga yig’amiz:
8x = 9 + 7.
Yana o’xshashlarni ixchamlaymiz.
Bunda diqqat-e’tiborli bo’lish kerak
Va ishoralarni to’g’ri aniqlash lozim.
Chapda ham o’ngda ham hadlar qolsa,
Ularning ishoralari o’zgarmay qolsin.
Qarama-qarshi ishoraga almashtirdik
O’tkazgan hadimiz ishorasin.
Va tenglamani oldik,
Shubha uyg’otmaydigan:
8x = 16.
x oldidagi koeffisiyentga bo’lamiz
ikkala qismini x = 2 ni olamiz
va uni hohish bo’yicha tekshiramiz.
Tekshirish.
Dastlabki tenglama chap qismiga
x o’rniga olingan yechimni qo’yamiz:
(x² – 3x – 10) – (x² – 5x – 1) = (22 + 3^2 – 10) – (22 – 5^2 - 1).
Ko’rsatilgan amallarni bajaramiz.
Qanday qilibb biz buni oldindan bilamiz
(4 + 6 – 1) – (4 – 10 – 1) = – (– 7) = 7.
Endi biz sen bilan javobni yozamiz.
Muammoni hal qildik, u endi yo’q.
Mustaqil yeching:
1) (x² + 6x – 10) – (x² – 3x + 14) = 3;
2) (x² – 7x – 8) – (x² – 9x – 2) = 6;
3) (x – 2)² – (x – 1)² = – 7;
4) (x + 5)² – (x + 3)² = 28/
Uyga vazifa: har bir o’quvchiga xuddi shunga o’xshash tenglama tuzish taklif etiladi.