|
Qisqa muddatli kuzatish jarayonida bolalar narsalarning shakli, rangi, kattakichikligi, tuzilishi, fazoviy joylashuvi, sathining xarakterini farqlashni, hayvonlar bilan tanishganda esa harakat xarakteri, ularning chiqaradigan tovushlarini o‘rganadilar. Bu kuzatish turiga masalan, qor yoki yomg‘ir yog‘ishi, kamalakning hosil bo‘lishi kabi holatlar kiradi.
O‘simliklarni kuzatish ularning eng yorqin, ko‘zga tashlanadigan belgilarini belgilash va ajratib ko‘rsatishdan boshlanadi. Bu o‘simlikning guli yoki uning yorqin rangdor barglari, ba’zan poyasi (masalan, kaktus) bo‘lishi mumkin. Ana shundan so‘ng o‘simlik tashqi tuzilishining asosiy xususiyatlari — kattaligi, shakli, poyasi (yoki tanasi), barglari, gullari va shu kabilar tartib bilan ko‘rib chiqiladi. Bunday izchillik maktabgacha ta’lim yoshidag i bolalarning diqqati hali etarlicha barqaror emasligi, ko‘p jihatdan beixtiyoriyligi tufayli zarurdir. Biroq mashg‘ulot oxirida kuzatish jarayonida paydo bo‘lgan tasavvurlar natijasini umumlashtirish lozim. Tarbiyachi topshiriq berishning turli usullaridan foydalanib, «Gapirib berchi, qaerdan bilding? Nimasi bilan farq qiladi?» kabi savol va topshiriqlar bilan bolalarning kuzatish orqali nutqlarining o‘sishiga yordam beradi.
Barcha hollarda, tarbiyachi kuzatishni tashkil etar ekan, uning aniq bir vazifadan ikkinchisiga, faktlardan aloqalarga, tasavvurlar to‘plashdan ularni qiyoslashga, so‘ngra xulosalar chiqarishga o‘tishda izchillikka rioya qilishi lozim. Shunda bolalarda mantiqiy tafakkur o‘sadi. Har bir kuzatishda bolalarni tabiat bilan tanishtirishning kichik, aniq vazifasini hal etish lozim. SHuning uchun kuzatishlarning har biri ilgarigisi bilan bog‘lanib o‘tkazilishi zarur.
Tarbiyachi uzoq muddatli kuzatishni tashkil etishda, uni oldindan bir qator epizodik kuzatishlar — «bo‘laklarga» taqsimlaydi. Bunday kuzatish o‘simliklar rivojlanishidagi o‘zgarishlar aniq ko‘rinadigan vaqtda o‘tkaziladi. Tarbiyachi bolalarga o‘simlikni tomosha qilib, belgilarini qayd qilishni (birinchi barglarning chiqishini, o‘simtaning urug‘ qobig‘ini yorib chiqayotganini kuzatishni) tavsiya etadi. Yakuniy kuzatishda bolalar kuzatilayotgan o‘simlik rivojlanishining butun tasvirini tiklashi lozim. Buni kuzatishlar kundalik daftari, turlicha rasmlar, gerbariylar, katta yosh guruhdarda esa chizmali jadvallar asosida tashkil etish mumkin.
Maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim tarbiyasiga qo‘yiladigan Davlat talablarida maktabgacha ta’lim-tarbiya muassasalarida bolalarning tabiat bilan tanishtirish ya’ni ekologik tarbiyasi muxim ijtimoiy-iqtisodiy va pedagogik axamiyatga molik masalalardan biri ekanligi uqtiriladi.
Ma’lumki, bolalar tabiat shaydosidirlar. Ular ko‘proq tabiat bag‘rida, o‘tloqlarda, daraxt soyalarida, bog‘larning so‘lim joylarida o‘ynashni juda yoqtiradilar. O‘z o‘yinlari jarayonida hatto bahzi giyohlarni, gullarni, daraxt novdalarini bilib-bilmay yulib olib, ulardan o‘yin vositasi sifatida foydalanadilar, o‘tloqlarni toptaydilar, daraxt shoxlarini sindiradilar. Kezi kelganda bahzi bolardagi mevali daraxtlarga tosh otib, pishgan-pishmagan mevalarni uzib olib, isrofgarchilikka yo‘l ham qo‘yadilar. SHuning uchun bolalarga o‘simlik va daraxtlarning inson hayotidagi rolini, ularning atmosfera havosini tozalab, yangilab turishdagi ahamiyatini uqtirish, ko‘pgina oziq-ovqat va istehmol tovarlari bevosita o‘simliklardan, daraxtlardan, turli ekinlardan olinishini tushuntirish juda muhim masala bo‘lib, bu borada xalq topishmoqlari ushbu ta’limiy-tarbiyaviy ishni osonlashtiruvchi eng asosiy metodik vosita sifatida xizmat qila oladi.
Bola tomonidan ekologik ong elementlarini gushunish va
tasavvur etish, tabiat to‘g‘risidagi bilimlarning xarakteri va
mazmuni bilan aniqlanadi. Ularda, tabiiy hodisalarning o‘zaro
bog‘liqligini namoyon qiluvchi ekologik mazmunga ega bo‘lgan
bilimlar bo‘lishi kerak.
Bolalarda tabiat bilan bog‘liq bo‘lgan turli xil bilim
va malakalarni shakllantirish, faoliyat bilan bog‘liq bo‘lgan
harakatlar tabiatni saqlash xarakteriga ega bo‘lishi kerak.
Tabiat bilan bog‘liq xolda olib borilayotgan aniq faoliyat
davomida (dala hovli va tabiat burchaklarida o‘simlik va
hayvonlarga qarash, tabiatni muxofaza qilish bilan bog‘liq
bo‘lgan ishlarda faol qatnashish) bolalar tirik organizmlarning
extiyojlarini hisobga olgan holda, o‘simlik va hayvonlar uchun
tabiiy sharoitga yaqin bo‘lgan sharoitlarni tashkil qilishni
o‘zlashtiradilar. Bunda, salbiy ishlarning oqibatlarini
oldindan ko‘ra-bilish, tabiatda o‘zini qanday tutishni bilish,
aloxida olingan turkumlar va tirik organizmlarning
butunligini saqlash alohida axamiyat kasb etadi. [19,23]
Tabiatga bo‘lgan munosabatni shakllantirishda bolalar idrokiga etarli darajada etib boruvchi tabiat qonunlari bo‘yicha bilim alohida o‘rin egallaydi. Tabiatga nisbatan bo‘lgan munosabatni rivojlantirish, (mashg‘ulot, ekskurssiya, sayr qilish kabi hayotiy vaziyat) bolaning ma’naviy-ijobiy, ruhiy kechinmalariga asoslangan pedogogik jarayonni tashkil qilish bilan yaqindan bog‘liq.
Tarbiyachi bolada tirik jonga nisbatan achinish, uni asrab-avaylash, jonli tabiat bilan uchrashganda undan baxra olish, quvonish, xayron bo‘lish, o‘zining
qilgan ishidan mag‘rurlanish, qoniqish hissini uyg‘ota bilish kerak. Bolalarga tabiat bilan muloqotda bo‘lganda o‘zi tengdoshlari va kattalar qilgan ishlarni baholashni o‘rgatish muhim axamiyatga ega. Bolalarda tabiat bilan bog‘liq bo‘lgan turli xil bilim va malakalarni shakllantirish, faoliyat bilan bog‘liq bo‘lganharakatlar tabiatni saqlash xarakteriga ega bo‘lishi kerak.Tabiat bilan bog‘liq xolda olib borilayotgan aniq faoliyatdavomida (dala hovli va tabiat burchaklarida o‘simlik vahayvonlarga qarash, tabiatni muhofaza qilish bilan bog‘liq bo‘lgan ishlarda faol qatnashish) bolalar tirik organizmlarning ehtiyojlarini hisobga olgan holda, o‘simlik va hayvonlar uchun tabiiy sharoitga yaqin bo‘lgan sharoitlarni tashkil qilishni
o‘zlashtiradilar.
Bunda,salbiy ishlarning oqibatlarini oldindan ko‘ra-bilish, tabiatda o‘zini qanday tutishni bilish,aloxida olingan turkumlar va tirik organizmlarning butunligini saqlash alohida ahamiyat kasb etadi. Hozirgi vaqtda bolalar bilan o‘tkaziladigan mashg‘ulotlarda tabiat bilan insonning bir butun ekanligini oldinga suruvchi g‘oya to‘liq holda ochib berilishi kerak. Inson jonzot sifatida yashayotgan muhit bilan chambarchas bog‘liq holda, tabiat va insonning o‘zaro harakatlari insonning atrof muhitga va tabiatning insonga ta’sirida namoyon bo‘ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
