Abdijamilova biybisanem abdiraximovna

II bap boyınsha juwmaq 
Tábiiy-ilimiy, matematikalıq hám texnologiyalıq pánlerin úyreniw 
oqıwshılarda tábiyat haqqında, qorshaǵan ortalıq haqqında keń túsinikke iye 
bolıwǵa, tábiyat resursları há olardıń insan óirindegi paydalanıwı haqqındagı keń 
kólemdegi bilimdi alıwǵa múmkinshilik beredi. Alınǵan bilimler mektep 
oqıwshıları ushın kúndelikli turmısta hám zamanagóy úzliksiz tálim hám 
tańlanǵan qánigelikti ózlestiriwge paydalı boladı. Sebebi bul pánlerdi úyreniwde 
islenetuǵın wazıypalar shaxstı hár tárepleme rawajlandırıwǵa qaratılǵan. Bul 
ekinshi bapta matematika pánin kásipke baǵdarlap oqítíwdí shólkemlestiriwdiń
pedagogikalíq tiykarları haqqında aytılıp, onda matematika pánin kásipke 
baǵdarlap oqıtıwdıń maqset hám wazıypaları, mektep sabaqlıqlarında kásipke 
baǵdarlaw ushın berilgen máseleler analızlep shıǵıldı. 

---

45
III BAP. MATEMATIKA SABAQLARÍ BARÍSÍNDA OQÍWSHÍLARDÍ 
KÁSIPKE BAǴDARLAW 
3.1-§. Ámeliy mazmundaǵı máseleler sheshiw járdeminde oqıwshılardıń 
kásiplik qábiliyetlerin anıqlaw hám olarǵa durıs baǵdar beriw jolları 
Keyingi bir jılda Ózbekstan Respublikası Prezidenti hám Ministrler 
kabinetiniń jetpiske jaqın qarar, párman hám biylikleri qabıl etildı. Bul tálim 
sistemasındaǵı ózgerisler hám janalanıwlar barısın baslap berdi. Orta arnawlı tálim 
sistemasına 2017 jılı birinshi márte 10-klasslarǵa oqıwshılar qabıl qılıw jolǵa 
qoyıldı. Bul akademiyalıq licey hám kásip-óner kolledjlerine qabıl barısı menen 
birge alıp barıldı. Bunda tiykarınan ata-analar hám oqıwshılardıń qálew hám 
tilekleri inabatqa alındı.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017 jıl 14 marttaǵı ―Orta arnawlı, 
kásip-óner tálimi orınları iskerligin jánede jedellestiriw is-ilajları haqqında‖ǵı 
qararı bunda úlken áhimiyetke iye bolmaqta.
Kópshilik jaǵdaylarda ósmir jaslar oqıtıwshılarǵa elikleydi. Óqıtıwshınıń 
jeke úlgisi oqıw tárbiyaliq isleriniń kóp tárepleme belgilep beredi hám málim 
dárejede oqıtıwshılarǵa tańlaǵan kásip-ónerine qaray húrmet-itibar qızıǵıwdıń 
qáliplesiwine tásir qıladı. 
Oqıtıwshıniń jeke úlgi bolıwı, onıń is tájiriybesi hám insaniylıq sıpatları 
jaslarǵa ulıwma mádeniyat qáliplesiwine úlken tásir qıladı. 
Ol hár dayım oqıwshılar kóz aldında óz kasibiniń ustası, úlken bilim hám 
tajiriybe iyesi, jetik islep shıǵarıw mádeniyatın iyelegen shaxs sıpatında 
gewdelenedi. Óqıwshılar oqıtıwshılardan mádenıyat, bilim tájiriybe úyrenedi. 
Oqıwshılar matematika sabaqlarında ustaxanadaǵı ámeliy islerde hám zavodta 
túrli esaplawlarǵa hár túrli geometriyalıq esaplawlarǵa dus keledi. Bul jaǵday 
matematika oqıtıwshılarına óz predmetin oqıwshılardıń ónimli miyneti menen 
baylanıstı ámelge asırıw imkanın jaratadı hám olar: 
a) oqıwshılardıń matematika teoriyasın puxta bilip alıwına hámde esaplaw 
apparatın ózlestiriwine erisedi: 

---

46
b) olarǵa matematikanı ámelde qollanıwdı jaratadı:
c) oqıwshılarda anıq bir (esaplaw grafika hám t.b. boyınsha) kónlikpe hám 
uqıplılıqlar payda etedi: 
g) oqıwshılardıń islep shıgarıw barısındaǵı matematikalıq tiykardı kóre biliw 
qábiliyetin rawajlandıradı. Bul baylanıstı ámelge asırıwda oqıwshılar matematika 
boyınsha alǵan bilimler miynet ushın ilimiy tiykar bolıwın, miynet bolsa óz 
náwbetinde sabaqta alǵan bilimlerdi ulıwmalastırıw hám sanalı tárizde ózlestiriw 
ushın anıq material bolıwın názerde tutadı. Bunday faktler janlı tabiyattada
álleqashan óz kórinisin tapqan. Haywanlar hám ósimlikler, sonıń menen birge 
olardıń ayırım organları evalyuciya barısında fiziologiyalıq wazıypalardı orınlaw
shegaralarında eń tejemli formalarda kirgen, bul formalar energiya hám qurılıs 
materialın durıs jumsaw, boslıqqa ıssılıqtıń shıǵıp ketiwin kemeytiw, sklet 
suyuqlıqlarınıń bekkemligin asırıw. Sonıń ushında tereklerdiń denesi, túbir hám 
shaqalarınıń kesimleri dóngelekten ibarat cilindir formasında bolıwı biykarǵa 
emes. Bul forma materialdı eń kem sarıplap, azıqlıq zatların ótkeriw qábiliyetin 
kúsheytirip, joqarı dárejede bekkemlewdi támiyinleydi. Mine usı sebepke kóre 
haywanlardıń bazıbir súyekleri, vena hám arteriya qan tamırları, buwın hám 
denesi shama menen dóngelek sıyaqlı kesimge iye. Ishki agzaları: miyi, kóz, 
búyrek, júrek, okpe óziniń funkcionallıq wazıypalarına kóre sfera kórinisine iye.
Matematikanı oqıtıwda kásipke baǵdarlaw jolları bilimler mazmunına 
baylanıslı halda olardı kiritiwge tayarlıq mektep matеmatika kursına yaki pánlar 
ara baylanıslılıqqa tayanǵan halda ámelge asırıladı. Ajıratılǵan bilimler bolsa túrli 
pánlerde tómendegi úsh basqıshta úyreniledi: prоpеdеvtikalıq, tikkeley qáliplesiw 
hám qollanıw. 
Birinshi (