Abbatisa – ayollar katolik monastirlarining boshqaruvchilari. Abbatlik

Karolinglar uygʻonishi, “Karolinglar renessansi” – Buyuk Karl davrida franklar davlatidagi madaniy yuksalish. Ushbu atama XIX asrda tarixshunoslikka kiritilgan. Karlning madaniy siyosati uning umumiy siyosatining bir qismini tashkil qilgan. Uning oʻzi zamonasining ma’rifatparvar kishisi boʻlib, lotin va yunon tillarini oʻrgangan, ziyoli kishilarni qadrlagan, oʻsha paytlarda mavjud barcha fanlarga qiziqqan, xalqqa ta’sir etuvchi kuch sifatida ruhoniylarning ta’lim olishiga gʻamxoʻrlik qilgan. Madaniy sohadagi islohot Injilning turli qaydlarini oʻrganish va ularda yoʻl qoʻyilgan xatolarni toʻgʻirlash ishidan boshlandi. Buning uchun hatto alohida komissiya tashkil etildi. Xuddi shu paytda liturgiya islohoti ham amalga oshirildi, unga koʻra barchaga umumiy boʻlgan rim katolik liturgiyasi joriy qilindi. Benediktchilar nizomi bilan monastirlar qayta tashkil etildi. Karlning madaniy islohoti cherkov bilan ittifoqlikda amalga oshirildi. “K.U.” ning asosiy gʻoyasi yagona xristian madaniyatini (garchi unda dunyoviy madaniyat unsurlari ham boʻlsada) yaratish boʻlgan. Bu davrda imperiyada savodxonlik markazlari monastirlar boʻlgan. 787-yilda Karl mashhur “Fanlar haqida Kapitulyariy”ni chiqardi, unga koʻra monastir va yepiskopliklar qoshida maktablar tashkil etildi. Unda asosan, din kishilari (ruhoniylar) oʻqitilgan boʻlsada, ba’zan oddiy kishilarga ham ta’lim berilgan. Ruhoniylar uchun ta’lim olish majburiy qilib qoʻyildi. Savodli qirollik ma’muriyati xodimlarini tayyorlash, qirollik oilasi va saroy ahlini oʻqitish uchun saroyda alohida maktablar ta’sis etilgan. Bu davrda madaniyat markazi davlatning amaldagi poytaxti Axendagi “Akademiya” deb ataluvchi muassasa boʻlgan. Oʻsha paytda Yevropaning eng ziyoli kishilari: Pavel Diakon, Alkuin, Eyngard, Xraban Mavr, Nitard, Godelkalk kabilar shu markazda toʻplangan edi. Asli Nortumbriyalik boʻlgan oʻzini Flakka (rim shoiri Gorasiya Flakka ismiga qiyosan) deb atovchi anglo-sakson Alkuin Akademiyaga boshchilik qilgan. Akademiya ishida Karlning (“David”) oʻzi, uning tarjimai holi muallif Eyngard, shoir Angilbert (“Gomer”) va boshqalar ishtirok etgan. Akademiyada tarixga oid 789-yilda “Qirollik annallari”, Eyngard tomonidan “Buyuk Karlning tarjimai holi” yozildi. “K.U.”ning soʻnggi davrida irlandiyalik ziyolilar: Seduliy Skott – yunon tili bilimdoni, shoir va olim hamda Ioann Skot Eriugen – ilohiyot va falsafaga oid asarlar muallifi, mashhurlikka erishdi. Alkuindan “estafeta tayoqchasi”ni uning shogirdi Xraban Mavr qabul qilib oldi. Dunyoviy bilimlar olishga ham katta e’tibor qaratildi. Alkuin tomonidan grammatika, ritorika, astronomiyaga oid qator darsliklar yaratildiki, ular bir necha asrlar davomida maktablarda asosiy darslik sifatida oʻqitib kelindi. Arxitekturada Vizantiya uslubidagi inshootlarni qurish avj oldi. Eng mashhur yodgorliklardan biri Axen kapellasi (798-805) bunyod etildi. Undan tashqari kitob miniatyurasi ham rivojlandi (Axen Yevangeliyasi, Ebo Yevangeliyasi, Utrext psaltiri). Buyuk Karl oʻlimidan soʻng ushbu madaniyat ham inqirozga yuz tutib, asosan monastirlarga koʻchdi.