Abbatisa – ayollar katolik monastirlarining boshqaruvchilari. Abbatlik

Shveytsariya ittifoqi – XIII asrda “Muqaddas Rim imperiyasi” hududida tashkil topgan davlat. Rasmiy tashkil topgan sanasi sifatida 1291-yil 1-avgust – Uri, Shvis, Untervaldenning gabsburglarga qarshi kelishuv (“Umrbod ittifoq” nomini olgan) imzolagan kuni deb hisoblashadi. Ammo Sh.I. amalda kantonlarning Bryunenda (1315-yil 9-dekabrda) imzolagan kelishuvidan soʻng shakllangan. XV asr oxiriga kelib Sh.I. tarkibiga 10 ta kanton, 10 ta ittifoq yeri, fogtlik va ikkita toʻla mustaqil boʻlmagan hudud kirgan.

~ Ch ~

Chashniklar – guschilarga qarang.
Chasoslov (vaqtlar kitobi) – duolar yozilgan cherkov kitobi. Duolar kitobi sifatida Ch. XIII asr oxirida paydo boʻlgan. Ch. oʻz ichiga kalendar, Yevangaliyadan parchalar, paygʻambarlar haqidagi kitobdan parchalar, Bibi Mariya va Isoning duolarini qamrab olgan. Buyurtmachilarning talablariga binoan istalgan matnni ilohiy harakterda bayon etgan. Ch. oilani asrashni, nasl qoldirishni va bolalarni bilimli qilib tarbiyalashni targʻib qilgan. Qoʻlyozmaning koʻplab oʻrinlarida egalari tomonidan muhim oilaviy va bayram kunlari ham yozib qoldirilgan. Ch. XIV-XV asrlarda juda ommalashgan.
Chelyad – Kiyev Rusida xizmatkor, asirga olingan qul.
Cherkov (yunon. kyriake – xudoning uyi) – dindorlarning oʻzini oʻzi boshqarish jamiyati. Barcha e’tiqodning boshqaruvi ruhoniy qoʻlida boʻlishi asosida shakllangan. Dastlabki xristian jamoalari jamoaviy shaklda boʻlib, uning tepasida ruhoniy turmagan. II-III asrlarga kelib Ch. xristianlar tomonidan barcha joyda tashkilot sifatida tan olindi. Ilk oʻrta asrlarda sobiq Gʻarbiy Rim imperiyasi hududida bir necha Ch.lar mavjud edi (Rim, Frank, Shimoliy Afrika, Milan, Ispan, Irland va boshqalar). Rivojlangan oʻrta asrlarga kelib, boshqa hududlarni bosib olinishi, Rim papaligiga buysundirilishi sababli katolik (rim-katolik) Ch.i yuzaga keldi. Vizantiya namunasidagi xristianlikni bolgarlar, serblar, sharqiy slavyanlar qabul qildi. Vizantiya imperiyasi qulashi bilan mustaqil provoslav Ch.i shakllandi. Xristian dini 1054-yilda katolik va provoslav oqimiga boʻlindi.
Cherkov davlati – feodalizm davrida vujudga kelgan va burjua inqiloblari davrida yoʻq boʻlgan davlat. Unga katolik cherkovining vakillari (papa yoki yepiskop) boshchilik qilishgan. Rim papaligidan tashqari Yevropadagi ma’lum boʻlgan Ch.D.lari: Ravenna, Kyoln, Mayni, Myunster va boshqalar boʻlgan. Oʻrta asrlarda ular soni bir necha yuztani tashkil etgan. German xalqining “Muqaddas Rim imperiyasi”dagi diniy kurfyuristlar Ch.D. sifatida XVIII asr oxirigacha muhim rol oʻynagan.