A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

¹⁵⁸) Seyahatnamesinin Paris nüshası, Suppİ. turc. N. 1136, varak 46:
< Üıl'*⁵" ö**
Û-^Y4yi Jj*
.^j>»
159) Baburnâme, ed. Be veridge, vr.2b. ve zikri geçen Mihmannâme-v. Bukhârâ, vr. 99 b -100 b.
devri geçiriyordu. Mukabilindeki «Aşnas», «Cend» ve Sır Dçrya mun- sabmdaki «Yenikent» ve «Khuvare» gibi eski şehirlerin artık adı geç­miyor. Şimdiki «Çimken*» ve «Türkistan» müzâfâtmda ise «Arış» hav­zasında Otrar, Yegenkent (Araplarda: ■ '■), Khalıç, Kara-Asm an,
daha aşağıda İkan, Yeni-Kurgan (yahut «Cankurgan»), Yese, Sabran, Karnak, Savarı, Suzak şehir ve kaleleri, karşı yakada Kavgan, Arkuk, Özkent, Akkurgan kaleleri zikrediliyorlar. Temür Beğin zamanında mev­cut olan şehirler (Sütkent), Şaybak Hanın Otrar karşısındaki gezintile­rini tasvir eden .kaynarda artık zikredilmiyor. Özkent daha î 8. inci asırda Ferganedeki «Baş Özkent»e karşı «Ayak özkent» adıyla zikre­diliyor. Buralarda Kazaklar hâkimiyeti zamanında, 1 7. nci asırda Ka­zak han ve beğlerinin adlarını taşıyan birçok yeni kaleler görülüyor. Fakat ırmağın aşağı bölümü 19. uncu asrın başına kadar muayyen bir mecra alamadığından 1 7. nci asır Kazak bozgunlarında buraya sığman göçebe Türkleri yerleştirmek için istifade edilemedi. Buralarda bulunan Kbülgazi Han eski «Barçmlıg Kent» şehrinin yerinde yalnız «Barçm’nm kök kaşanesi» diye bir mezardan bahsediyor. Özbek hanları memleke­tin imarı yolunda çok gayret sadettiler. Fakat gerek Amu Derya ve ge­rek Sır Deryanın aşağı cereyanında bir istikrar husule gelmediğinden, bu çalışmalar Sır Deryanın orta ve yukarı bölümlerine, Zerefşan hav­zasına ve Doğu Bukharaya münhasır kaldı. Yeni Derya havzasındaki ekili yerlerini bırakarak yine göçebe hayata geçen urukları, oraların eski şenliği ve mamurlugu hakkında efsanevi rivayetler söyliyerek bugüne kadar hatırlıyorlar¹⁰⁰).
Özbek Hanlarının ?^{aybak Hanın} vakıfnamesinde¹⁰¹) bu hükümda- îmar Tedbirleri ⁿⁿ ^^ere^?^an havzasında şimdiki Ribât-i Melik çö­lünde ve Sır Derya havzasında Arış ırmağı üze­rinde Otrarda yeni arklar açarak, yeni ekim alanları vücude getirdiği söyleniyor (Otrar arkının açılmasına adı olan «Nehr-i Khânî» ^ kelimesi tarih olmuştur = 916). Oğlu Temür Sul.Çan ise Semerkand nahiyesinde «Akça Noga» arkını açtı. Kalan bütün hanlar da bu te­şebbüslere uydular. Bilhassa Abdullah Hanın İmarı pek mühimdir. Ker- mine ve Nurata taraflarında boş yatan sahaları suluyarak imar etti. Bu yüzden Mâverâünnehirdeki eski imaret ve arklar Temür Beğ ile Ab­dullah Hana nısbet edilirler. Filhakika Zerefşan ve Kaska Deryadaki
^1C0) Zapiski Vostoçnago Otdelenya Russk. Arkheoîog. Obşç XII, 095-0105.