A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

«Kırgız» ların Kırgızlar kavmiyet bakımından esasen Orta
Menşei Tiyanşanın «Usun» ve «Türgiş» lerine yakın bir
kavim olmuştur. Eski zamanda bunlar Aral gölü­nün ve Khazar Denizinin şimalinde, şimdiki Tobul ve Başkurdistan sı­nırlarında bulunmuşlardır. Milâttan önceki üçüncü ve birinci asırlarda da o civarda görünüyorlar⁸⁵). Fakat daha o zamanlarda bile bazı bö­lümleri doğuya gelerek Yenisey havzasında yerleşmişti. Bunlar, bize tarihçe malûm olmıyan pek eski bir çağda, Türk-Orkhun yazılarıyla 3'azmışîardır. Bunların bu yazıyı milâdî dört ve beşinci asırlarda mem­leketlerine gelen Türgişlerle temasta bulunduktan sonra öğrenmiş ol­maları muhtemeldir. B a r t h o I d ise, Orkhun yazıların^ Kırgızların batı tarafından kendileriyle birlikte getirmiş olmaları ihtimalini ileri sü­rüyor. Türgişler gibi bunlar da, daha pek keski çağlarda Türk şaman âdetlerine ve diğer Türk ananelerine pek bağlı olmuşlardır. Türk tak­vimini havi olan Orkhun yazıtlarının yazıldığı tarihlerden cıaha önce Çin kaynakları, Kırgızlarda t ürk takviminin kullanıldığını kaydetmiş­lerdir. İslâm âleminde Kırgızlar «misk» leriyle tanınmışlardır. Yenisey Kırgızlarınm, milâdî 1702 yılma kadar Yeniseyde oturdukları malûm­dur. Bunların başka bir kolu, tarihçe bize malûm olmıyan bir çağda, Tiyanşan ve Pamir taraflarında yerleşmişti. Tarihî ve edebî eserlerde çok zikredilen «Kırgız miski» nin («ıpar»ın) bu Tiyanşan ve Pamir Kırgızlarma a:t olması muhtemeldir. Milâdî onuncu asrın Arap coğraf­yacısı İstakhn ve İbn Havqal Yenisey havzasında yaşıyan Kırgızlardan bahsettiği gibi, Fergane, İlaq ve Şaş (^.Taşkent)a bitişik dağları da «Kırgız Dağları» diye adlandırıyor™). O asrın İran coğrafyacısı («Hu- clûd ül- Âlem» müellifi) da, Kırgızların «Üç-Turfari» yerinde olan bir şehri (Benciil) başka bir türk uruğu elinden aldıklarını söylüyor. Yeni­sey taraflarında bulunmadığı anlaşılan Mahmud Kaşgarî Kırgız lehçe­sini öğrendiğini zikreder, ki elbette bunu Tiyanşan Kirazlarından öğ-
f⁸⁵) Bk. İbn Fadlan, 186-187, 328-329].
^Mi) Bk. İbn Havqal, Topkapı nüshası, N. 3346, vr. 119b [şimdi ed. Kra­in er s,s. 445]:>>-*> _129b [_=ed. Kramers, s. 488]: