A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Ç
Çar Zamanının İdarî Taksimatı
ar zamanında «Bukhara» ve «Khıyva» hanları «Türkistan Umumî Vâliliği» İdarî taksimatına da­hil sayılmıyordu. Umumî, vâlilik «Yedisu», «Sır Der3^ra», «Fergane», «Semerkand» ve «Zakaspi» diye beş vilâyete bö­lünmüştü. Amu Derya kıyılarında merkezi «Törtkül» (rusçası: Petro- aleksandrefski) olan Karakalpak ülkesi Sır Derya vilâyetine tabi ayrı bir «Amu Derya Şubesi» (Amudaryinski Otdel) diye adlandırılıyordu.
^:) Fergane için bk. Dimaşqî, Nukhbat ııd-Dahr, s. 94-95, 221; Sebeos için
-îvl a r q u a r t ayru eser. s. 148.
«Sahra Vilâyetleri Umumî Vâliüği» ise «Ural», «Turgay», «Akmola» ve «Semi Palat» diye dört vilâyete ayrılmıştı.
«Türkistan Umumî valiliği»ne tabi beş vilâyet ile Bukhara ve Khıjfrv* hanlıklarında 1911 yılında 9.838.100 nüfus olup bunun 483.000 ■yanı '%5 i rus ve avrupalı hıristiyan'lar, kalan 9.355.1 00 ü yani ^r/< 93 i verli müsîliman idi. Merkezi «Omsk» olan «Sahra Vilayeti Umumi Va­liliği» ne tabi dört vilâyette ahali 1911 yılıncja 3.681.464 kişi olup, bunun 2 681.464 ü yani [A 58 i müslüman, 1.536.215 i yani % 42 si de hıristiyan rus idi. Türkistan ve Sahra Umumî Valiliklerinde 1 3.5 19.564 nüfus olup, bunun da 1 1.493.059 u yani 85,i müslüman ve 2.026.505 i yani [A 14,9u hıristiyan-ıus ahali idi. 1918.-ve' 1921 kıtlıklarında Türkistanın yerli ahalisi epey kırıldı. Buna karşılık rus göç­menlerinin sayısı arttı. ,
B
Bolşevik Çağındaki
İdarî Taksimat
olsevikler Türkistanın idarî taksimatını değişti­rirken, eski «Türkistan Umumî Valiliği» yine Taş­kent merkez olmak üzere «Orta Asya Bölgesi» (rusça: «Kıay») diye adlandırılmış, Sahra Vilâyetleri ise merkezi «Kı­zıl Orda» (eski «Ak Mescid», Perövsk) şehri olmak üzere «Kazakis­tan Cumhuriyeti» adını almıştır. Sabık Türkistan Vâliliğine tabi vilâ­yetlerden «Yedisu» dan Almatı, Carkend, Lepse ve daha diğer bazı yerler, sabık «Khıyva Hanlığı» nm ve «Amu Derya Şubesi» nin Kara- kalpaklarla meskûn olan yerleri, sabık «Zakaspi» vilâyetinin Kazaklar­la meskûn olan Mangışlak-Aday hududu, keza sabık Astarkhan vilâ­yetine tabi «Bökey Orda» bölgesi şimdi Kazakistana tabi kılınmıştır. Bukhara ve Khıyva Hanlıklarındaki İdarî taksimat tamamen ortadan kaldırıldığı gibi, sabık Türkistan Umumî Vâliliğinin «Kazakistan» a girmiyen parçaları da bugün boylara göre «cumhuriyet» adını alan vilâyetlere taksim edilmiştir. Bu Vilâyetlerin 1926 daki taksimatı, me­sahaları ve nüfusları aşağıda gösterilmiştir:

1. 
   Cumhuriyetlerin en batıda olanı «Türkmenistan Cumhuriyeti» olup merkezi «Aşkâbâd» dır. Sabık Zakaspi vilâyetine dahil olan Aşk- âbâd, Merv çevresi, sabık Khıyva Hanlığının türkmenlerle meskûn «Taş Havuz» bölgesi ve sabık Bukhara Hanlığından «Çarcuy» ve «Ker­ki» bölgeleri Türkmenistana dahildir. Mesahası 463.100 murabba kilo­metredir. Nüfusu 940-033 kişidir.
   
2. 
   «Özbekistan Cumhuriyeti», olup merkezi Taşkenttir. Buna eski Mâverâünnehir, Semerkand ve Fergane vilâyetleri, Bukhara ve Khıyva Hanlıklarının Özbeklerle meskûn bölümleri dahildir. Dört vilâyete ay- rılmıştfr: Bukhara Vilâj-eti (eski Bukhara^u Hanlığına dahil yerlerden
   

Zerefşan havzasının aşağı bölümleri), Zeıefşan Vilâyeti (Zerefşan hav­zasının orta bölümleri), Kaşkaderya Vilâyeti (Karşı, Şehrisebz, Khu- zar, Yekkebağ beğlikleri), Surkhanderya Vilâyeti (Şarkî Bukharadan Baysun, Şîrâbâd, Yurcı, Serasya, Dihnev [Dînev] beğlikleri). Özbekis- tanın mesahası 178.632 kilometre murabbaı, nüfusu da 3.963.300 ki­şidir. '

1. 
   3) «Tacikistan Cumhuriyeti» olup merkezi, Şarkî Bukharad'aki «Düşenbe» şehridir. Muhtelif bölgelerdeki Tacik unsur.unu toplamak maksadıyla kurulduğundan birbirinden pek uzak vilâyetlerin kıt* al arı sokulmuştur. Buna sabık «Şarkî Bukhara» dan Hisar (Düşenbe), Kur­gan Tepe, Gharm (Karategin), Külâb beğlikleri; sabık «Bukhara Pa- miri» (Dervaz, Şughnan, Vakhan) ile «Fergane Pamiri»; Şemerkand vilâyetinden de Pençikent, Ura Tepe, (Maça ve Falgar) muzafatlarınm taciklerle meskûn bölgeleri dahildir. Mesahası 135.619 kilometre mu- rabbaı olup nüfusu 739.500 kişidir.
   

4. 
   ¹ «Kırgızistan Cumhuriyeti» dilf. Buna Vedisu ve Sır Derya vilâ­yetlerinden *Çu, Talaş ve Narın ırmaklarının yukarı cereyanları; Işık Göl mmtakası (Çu, Pişpek, Talaş; Karakul, Narin bölgeleri) ve Fer- ganeden Alay ve Pamir yanındaki Celâlâbâd ve Oş bölgeleri dahil olup; mesahası 140.041 kilometre murabbaı ve nüfusu 7 14.700 kişi­dir.
   
5.