A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Şimal Bozkırlarının
Irmakları

Türkıstan Bozkırla­rının Türk Milletinin Mukadderatına Tesiri
ürk milletinin bozkırlarda yaşıyan büyük böiü-
rnünün seciyesine ve mukadderatına bozkırların tesiri büyük olmuştur. Asya tarihine bir giriş ola­rak türk ve moğol tarihini yazan L e o n C a h u n, Türkistan ve Moğolistan bozkırlarında yetişen çöl türkleıini Avrupa- mn şimal iç denizinde yetişen «wiking» korsanlarıyla mukayese ederek diyor ki: «Wiking korsanları için şimal denizi nasıl bir dolaşma yeri idiyse ve oradan gemilerine binen vvikingler nasıl her tarafa koşar ve deniz çapulculuğa ederler idiyse, Türkistan ve Moğolistan çöllerinde yetişen türkler için de, Asyanın çöl denizi demek olan bu bozkırlar öyle bir dolaşma yeri idi. Burada da türkler bu çöl denizlerinde öğrendik­leri binicilik ve askerlik sayesinde her tarafa koşmuşlar, Cungaryada ata binen fürk hiç inmeden doğuda Çinin Sarı Irmağı ile batıda, Doğu Avrupanm Tuna ve Vistül ırmakları arasında dolaşmış ve her tarafa saldırmıştır». Aynı zamanda bu çöl türkleri Tanrı Dağında hükümet kuran «Hakanlı Türk» lerin, türgişlerih idaresinde toplandıkları zaman Türkistanın büyük ve kuvvetli bir memleket şeklinde yaşamasına, bu hakanlarla uyuşamadıkları zaman Tanrı Dağının her iki yanındaki ve­rimli ovalarda oturan türklerin ve oradaki aryanîlerin inkişaf ettirdik­leri medenî hayatın sekteye uğramasına sebep olmuşlardır.:
Bu çöllerdeki çetin hayat, türkleri gövdece küçük, fakat çok sağ­lam ve dayanıklı, herhangi bir güçlüğe, açlığa, susuzluğa, sıcağa, so­ğuğa yüksünmeden dayanır bir hâle getirmiş, sahra kadar geniş kalbli, kıskançlıktan uzak, onun kadar monoton fakat sükûnet, vekar ve ta-

lerans sahibi, coğrafî görüşü yine okadar geniş kavrayışlı, aynı zaman­ca kum çölleri kadar sert, ve merhametsiz yapmıştır. Bozkır türklerinin bindikleri küçük ve sağlam alları da kendilerine benzemiştir. JTürklerin mucizeli bir şekilde gölden çıktığına inandıkları diğer bir nevi asîl «ar- gımak» atlar ise, çöllerle dağların birleştiği yerlerde türemiş, onlar mi­lât zamanlarında bile çinlilere ve daha sonra araplara (Birdhavn-ı tur kî, Birdhavn-i tukhârî) malûm olmuş ve buradan etrafa celbedilmiştir.