A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

_ . _wl «1 art Kol» geçidinden sonra biraz batıya, «Ayıl­tan» Sıradağları . . . _c
tapam» tepesinden sonra biraz cenuba, «Şart
Davan» geçidinden sonra batı-cenuba yönelerek 300 kilometre kadar uzanır. Ortalama yüksekliği 4-5 bin metre, yüksek tepeleri 5-6 bin metre kadar olan bu sıradağlar da daimî karlarla örtülüdür. Dağın sırtı takip edilirse batıda en eski medeniyetli Fergane ülkesi, doğuda Kaş- gar vilâyetleri kalır. Batı tarafının inişleri pek az meyilli ve arça orman­larıyla kaplı olduğu halde doğusu çok sarp ve çıplaktır. Batıya Sır-Der- yanın ayaklarından «Kara'Derya» ve «Türk» ırmaklarını, doğuya Ta­rım havzasına «Kara Tirek» ve demir-bakır maden ocaklarıyla tanın­mış «Markan» (Kaşgarlı Mahmudda: «Barkhan») ırmaklarını verir ve şimalden cenuba gittikçe yükselir. Şimaldeki geçitlerinden «Kuvugart» (Kaşgarlı Mahmudda: «Qıfıq Art») ve «Kara Cılga» mâruftur. Bu son geçit pek eskidenberi çetinliği ile tanınmış olup «Başına belâ gelme­yince Kara Yılga geçidini geçme» «Qara mun kelmegünçe Qara Yılga.
keçme) diye darbımesel söylenmiştir (Kaşgarlı Mahmudda). Da'ha ce­nupta Ferganeden Kaşgara geçen büyük, yol —ticaret yolıı üzerinde
«7 erek Davan» (4158 metre), «Şart Davan» (3880 metre). «Taldık» f 35 30 metre) geçitleri vardır ki, bunlardan «Şart Davan» ve «Taldık» hattâ arabaların geçmesine bile müsait olup yolcu hayvanları için de otu çoktur. Terek Davan ise bütün yıl açık olup yalnız nisan ve ma­yısta su tasmaları zamanında kapanıyor. Çünkü muntazam köprüler yoktur.
Bu geçitlerin cenubunda «Terskey Alay» sıradağlarının başlan­gıcı olan «Kızıl Bel» ve «Muz Tav» yine Orta Tiyanşandaki «Khan Tenri» gibi bir sıradağlar merkezi olup buradan batıya «Alay» m iki büyük kolu olan «Küney Alay»-, «Terskey Alay» sıradağları ve cenu­ba «Pamir» in Himalaya dağlarıyla birleşme noktasına uzanıp giden ^ırtı ayrılır. . «Muz Tağ» dan doğuya Tarım ırmağının sol kolu olan «Ka.şgar Kızıl Su» ırmağı, batıya Arnıı Deryanın kolu olan «Alay Kızıl Su» ırmağı akıyorlar. «Alay Kızıl Su» ırmağı havzasında bugün kırgız- îarın oturduğu çok güzel «Alay» yaylaları (Kaşgarlı Mahmudda: «Ala») vardır ki bu yaylanın şimalinde «Küngey Alay», cenubunda Terskey Alay» (rusca «Zaalai» yani «Alayın ötesi») sıradağları bu- .ur.uyor; bunlardan birincisi, yani «Küngey Alay», şimal tarafında tek­mil Fergane vilâyetine, cenup tarafında Alay yaylasına, «Kara Tegin» (arap cağrafyacılarında: «jaşt») adı ile mâruf vilâyete bakmakta olup ebedî karlarla örtülüdür. Batıya doğru yüzlerce kilometre uzanarak «Gök Su» adındaki pek yüksek yerlere varmaktadır ki burası fen tara­fından daha pek incelenmemiştir ⁸). Burası şimalden Ferganeye «Sdkh», batıdan Semevkant ve Bukharaya «Zerefşan» ırmaklarını veren mer­kezî bir noktadır.
Şu «Gök Su» bölgesinde «Küngey Alay» sıradağlar* iki büyük bö­lüme ayrılıyor. Bunlardan biri «Türkistan sıradağları» (arap coğrafya­cılarında: «Cebel ül-Büttem») adı ile tanınmış oîııp sağ tarafı Sır-Der- ya, sol tarafı Zerefşan havzalarına bakarak batıya doğru uzanır ve Se^ merkant şimalinde «Usmat» ve belki daha batıda «Nur Ata» sımrmda sona erer. Usmet hududuna kadar karlarla örtülüdür, öteki bölümü ise bugün « Hisar Sıradağları » (arap coğrafyacıların eldi : « CibâUi Sir
hâm va Nihâm ») adı ile mâruf . olarak, bir taraftan -Zerefşan havzasına. Makedonyaîı Iskenderin vaktiyle arsîan avcılığı yaptığı riva­yet olunan yerlere, bugün «Yağnub» ve «Maça» tacikleriyle meskun