A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

bizim elimizden toprağımız, ve malımız, aldınız. Dünyaida başımız,
vuracak bir yer de bırakmıyorsunuz, madamki bizi öldüreceksiniz, biz de. kımıldamadan can veremeyiz» ">)• Ayüke, az sonra hapishanede başını duvara vurmak suretiyle intihaır etmiştir.
. 3 .
isyanlar ve Başkaldırmalar
Petro 1. riin kurduğu yeni «Rus emperyalizmini «Göç¹» Yahut ozaman Başkurtlar. daha 16, ncı-asırda yaşıyan
«Savaş» Babsag Biy adlı bir beğlerinin sözüyle «Urus qala
salır; yerindi, malındı, qanındı, alır, qurutur» ■ şeklinde izah etmişler ve buna karşı ancak silâhla mukabele edilebi­leceğini ileri sürmüşlerdir. 1734 yılında Yayık havzasında Orenburg ve diğer kaleleri yapmak için ' Petresburgdangönderilen Kirillov a Başkurtlar Ufa'ya gönderdikleri üç kişilik heyet vasıtası ile, sonradan Ignatiyalv tarafından neşredilen, şu sözleri yazıp gönderdiler: «Rus
padışâhı~bizim muhtariyetimizi tanimiş, kendi ülkemizi kendi âdet ve nizamlarımızla kendi bildiğimiz gibi idare etmemizi ve buraya bir tek Rus gönderilmiyeceğini kabul etmişti. Babalarımız bu şartlarla rus tâ­biiyetini kabul etmişlerdi... Fakat bu vaidlere siz Ruslar derhal ihanet ettiniz. Yerlerimizi zaptederek kale ve istihkâmlar yapıp,, Rus yerleş­tirmeğe başladınız. Ufa, Şamar, Bürü (rusçası: Birsk) Tabın (Ta- binsk) istihkâmlarıyla kjanmayıp, şimdi Kazaklarla iki aramızda Or ırmağı kıyısında kale yapmak ve hiçbir rus ayağı basmıyan yere Rus doldurmak istiyorsunuz. Biz, bizim hakkımızda Petresburgda neler dü­şünüldüğünü biliyoruz. Artık bize kendi haklarımızı yalnız silâhla mü­dafaadan başka yol yoktur. Siz ahdinizi bozdunuz. Biz de son neferi­mize kadar harbedeceğiz». Malûmdur ki amansız savaşlardan sonra Ruslar 1735 ağustosunda Or ırmağı mansabına geldiler ve resmî he­saplarına göre, ceza olarak Başkurt köylerinden 396 köyü yaktılar. 9.488 Başkurtu öldürüp, 3.101 ini kürek, cezasına mahkûm ve 6.309
S») Ayiikenin cevabı kazaçka «Cana Mektep», mecmuası. İ926, N. 9-10, s. 32 de basılmıştır. ,
kadın ile çocuğu da esir ettiler. 17.134 baş hayvan Ruslar tarafından yağma ve müsadere edildi. Ellerine geçen başkanları kazıklar üzerine oturtup işkence ederek idam ettiler. Rusların böyle muamelelerine sa- h;d olmamak ve- bu işkencelerine maruz kalmamak için, birçok Baş­kurtlar intihar ettiler. Bütün bu vahşice tedbirlere rağmen bu isyan, azçok aralıklarla, 1757 yılma kadar devam etti. Ruslar, Yayık ırmağı ^.^{rİndeki kaIeIeri ate}? ^{ve kan} içinde yaktılar.' Bazı kaleler yapılır" yapjîmaz Başkurtlar tarafından yakılır, Ruslar tarafından yine yapı- Iırdı*•*)'. 1738 yılında Orta Yüzün meşhur hanları Ebüİmembet ve
Abılay, Rus valisi Kinaz Urusov (bu zat hıristiyan olmuş Nogay mir- zalarındandı ve 1 6. ncı asırda Orenburg civarını merkez edinerek No- gay-Marigıt istiklâlini müdafaa eden, Türkiye ve Bukhara ilk müna* sebette bulunan Urus Mirza neslindendi) ile Orenburg yanında gö­rüştükleri zaman Yayık havzasında ele geçen mücahid Başkurtlardan 55. kişiyi Kazak sultanlarının âdeta gözleri önünde astı. 120 kişinin kafasını, 301 kışının de kulak ve burunlarını kesti. Kazaklar ozaman Kalmuklarla meşgul idiler. AJ^ayHanın kendisi de, Orenburg vali- f^]y^le görüştükten sonra Kalmuklara esir düşmüş, ancakTT743 yılında" ^îL^T^^^bilmişti **). 1752 Başkurt başkaldırmalarında yine Baş- Icurt sınırında (To.bıl’da Erqaragay ormanlarında) bulundu ^s:i). Fakat Kalmuklarla rrieşguî olduğundan, Başkurtların davetine icabet edeme- Başkurtlara yardım v_e muvaffak • olamazlarsa — . ^vadetti-, ^^azakİarr Başkürtlatm davetiyle sınır-"
J^Ji^{al eIe}I^ine mütemadiyen hücum ettiler ve birleşik hareket et- Başkurt vak alarmı görüp bilen Kazaklar da Rusların, artık • karargâhı^bul^a^ Kökçe Java kadar gelip ^
vahşeti göstereceklerini biliyorlardı. Dövüşmek mecburiyetinde dala­cağını gören Abılaym yanındaki şâir Bukhar Cırav’ m »«), hana, şimal Bozkırlarının müdafaasıyla uğraşmayıp doğrudan doğruya Bukharaya, ^{247 248}