A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

Fanning maqsadi va vazifalari. 
Yuqorida bayon etilgan 
fiklami mujassamlab xulosa qiladigan bo‘lsak, geokimyo -
atmosfera, gidrosfera, yer p o ‘sti, mantiya va yadro (markazi) larni 
tashkil etuvchi moddalarning tarkibi, tuzilishi va xossalarini hamda 
ulaming sodir bo‘ladigan jarayonlarini o ‘rganadigan fandir.
136

---

12-bob. KIMYOVIY ELEMENTLARNING GEOKIMYOVIY
TASNEFLARI. ELEMENTLARNING JOYLASIIISHIDA
DAVRIY SISTEMANING AHAMIYATI
Hozircha 
m a’lum 
bo4lgan 
kimyoviy 
elementlaming 
geokimyoviy tasnifi D.I.Mendeleyev jadvaliga asoslangan bo‘lib 
elementlaming mineral, tog‘ jinslarda, gidrosferada, atmosferada va 
boshqa birikmalarda tutgan o 4mi, tarixiy rivojlanishi, miqdori va 
boshqalarga asoslangan.
Geokimyoviy tasnif tuzishda salmoqli xissa qo‘shganlarga -
F.Klark, 
G.Vashington, 
V.M.Goldshmidt, 
V.M.Vernadskiy, 
A.E.Fersman, A.N.Zavaritskiy, A.P. Vinogradov va boshqalar.
Bulardan A.N.Zavaritskiy va A.E.Fersman endogen jarayonlar 
hosilasi magmatik jinslar geokimyosini yaratdi, qolganlari esa 
endogen sharoitlarda yuzaga kelgan mineral va jinslarning 
tarkibidagi kimyoviy elementlaming mikdori, tarkalishi, to'planishi 
va boshqa xususiyatlariga qaraganda. B o‘lardan ayrimlarining ta’rifi 
keltiriladi.
V.M.Goldshmidt 
tasnifi. 
Ushbu 
tasnifda 
kimyoviy 
elementlar 4 guruhga ajratilgan: atmofil, litofil, xalkofil va siderofil. 
Bu turlarga bulishda elementlaming barcha xususiyatlari inobatga 
olingan, hamda meteoritlami batafsil urganish natijasida olingan 
m a’lumotlarga asoslanadi.
a) 
Litofil elementlar (ularning soni 54 dan ortiq). Litofil 
elementlar mineral, tog4 jinslari, suv va atmosfera tarkibida 
uchrovchi elementlaming kislorod bilan birikmalar hosil qiluvchi 
oksidlar, gidrooksidlar, silikatlar va boshqalar.
b) 
Xalkofil elementlar - oltingugurt va ba’zan selen, telur 
bilan birikmalar yuzaga keltiradi. Bulami Shuning uchun sulfidlar, 
selenidlar, telluridlar deb ataladi.
v) 
Siderofil elementlar guruhiga asosan temir va ba’zan 
margimushlar bilan birikmalar hosil kiluvchi kimyoviy elementlar 
kiradi.
g) Atmofil elementlar (atmosfera elementlari deyiladi). Bu 
guruhga inert gazlari kiradi.