A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

144

---

Nazorat savollar
1. Elementlar migratsiyasining asosiy tashqi omillarini 
ko‘rsating?
2.
Elementlar migratsiyasining asosiy ichki 
omillarini 
ko‘rsating?
3. Valentlik nima?
4. Kimyoviy elementlaming migratsiya ko‘rinishlari, uchrash 
shakllari?
5. Kimyoviy elementlaming migratsiya turlari?
6. Migratsiya jarayonida geokimyoviy barerlaming ahamiyati?
7. Geokimyoviy barer - bu nima?
8. Geokimyoviy barerlaming turlari?
145

---

13-bob. GEOKIMYODA QIDIRUV VA ANALITIK
USULLAR. BIRLAMCHI VA Ж Ю Ь А М С Ш TARQALISH
OREOLLARI
Analitik (laboratoriya) usullari
Elementlar miqdorini aniqlash (ularning birikmalarida) uchun 
o'tkaziladigan geokimyoviy qidiruv ishlarida quyidagi bir muncha 
keng tarqalgan tahlil usullari qoMlaniladi: emission spektral tahlili, 
atom absorbsiya, kolorimetrik, va boshqa maxsus kimyoviy tahlillar, 
Shuningdek radiometrik, rentgen-spektral tahlillardan foydalaniladi. 
Bundan 
tashqari 
alohida 
holatlarda 
turli 
mineral laming 
xususiyatlarini o ‘rganuvchi usullardan ham foydalanish mumkin.
M a’lum tahlillar namunalar olinmasdan ham bajarilishi 
mumkin. Bunda natijalar avtomatik tarzda yozib qayd etiladi . 
M azkur turdagi tahlillarga: turli xil radiometrik usullar, simob gazi 
va boshqa bir qator usullar kiradi. Yuqoridagi usullami ko‘p qo‘llash 
geokimyoviy qidiruv ishlari samaradorligini oshiradi.
Foydali qazilma konlari va geokimyoviy oreollar
Foydali qazilma konlari - yer p o ‘stining Shunday qismiki, 
unda tabiiy yo‘l bilan to ‘plangan mineral mahsulotlami qazib olish 
va qayta ishlash miqdori, sifati va foydali qazilmalami yotish 
sharoitlariga bo‘yicha ayni paytdagi iqtisodiy sharoitda foydali. 
Barcha foydali qazilma konlari shartli ravishda to ‘rtta guruhga 
bo4ish mumkin: m a’danli (metalli), nom a’dan (nometall), yonuvchi 
(kaustobiolitlar) va gidromineralli. Birinchi guruhdagi foydali 
qazilmalami sanoat qiymati m a’danli elementlar bilan baholanadi va 
ular m a’dan minerallari tarkibida izom orf shaklda uchraydi; ikkinchi 
guruh foydali qazilmalar o‘z minerallarida; to ‘rtinchi guruh -
murakkab organik birikmalarda gaz aralashmalari va minerallar 
(qattiq va suyuq) holida; to ‘rtinchi guruh - elementlar suv tarkibida 
aralashma holida uchraydi.