A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

142

---

Tabiiy kolloid tizim lar ning yuzaki kucblari.
Ushbu kuchlar kimyoviy elementlaming suvli muhitda 
ko‘chishida katta ahamiyatga ega. Chunki kolloid tizimlar yuqori 
sorbsion (yutish) xususiyatiga ega. Sorbsiya jarayonining muhim 
xususiyatlaridan biri bu seleksiyalash (ajratib olish), ya’ni a>Tim ion 
va molekulalar ayrim kolloidlar bilan yutvoriladi.
Suv va tuproqlardagi ionlar va tipomorf elementlaming
majmuasi (kompleksi).
A.I.Perelman 
(1975) 
bo‘yicha 
tipom orf 
elementlarga 
“landshaftda keng tarqalgan, intensiv ko'chadigan va yig‘iladigan 
elementlar” kiradi. Ayrim tipom orf elementlar to‘planishi ko‘chish 
sharoitlari 
bilan 
bog‘liq 
va 
qator 
indikator-elementlar 
konsentratsiyasiga (yig‘ilishiga) ta ’sir qiladi.
Geomorfologik 
xususiyatlari. 
Gipergenez 
zonasidagi 
elementlaming migratsiyasida muhim tashqi omillaridan biri bo‘lib 
o‘rganilayotgan 
hududlaming 
geomorfologik 
xususiyatlari 
hisoblanadi.
Geokimyoviy barerlar (tusiqlar)
“Geokimyoviy barer” tushunchasi A.I.Perelman tomonidan 
taklif qilingan. K o'pchilik barerlar atrofida kimyoviy elementlaming 
migratsiya turlari o ‘zgarishi bilan birgalikda migratsiyaning jadalligi 
keskin o ‘zgaradi va ayrim elementlaming chukishi hamda yig‘ilishi 
sodir bo'ladi. Biosferaning geokimyoviy barerlari ikki asosiy turga -
tabiiy va texnogenlarga ajratiladi. 
Ikkalasi ham migratsiya 
omillarining o ‘zgarish uchastkalarida (hududlarida) joylashgan, 
y a’ni geokimyoviy muhitlar o‘zgargan joylarda sodir bo‘ladi. 0 ‘z 
navbatida yuqoridagi ikki tur to ‘rtta asosiy sinfga bo'linadi: fizik- 
kimyoviy, mexanik, biogeokimyoviy va sotsial (ijtimoiy). Bundan 
tashqari, barerlaming o ‘lchamlariga qarab A.I.Perelman ularni 
makro-, mezo- va mikrobarerlarga ajratadi.6