A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

Regional va lokal anomaliya
Geokimyoviy anomaliyalar ham geokimyoviy oreollar singari 
o ‘lchami bo'yicha farqlanadi. Alohida m a’dan tanasi (uning 
birlamchi yoki ikkilamchi oreollari) yoki kon atrofida kuzatilgan 
geokimyoviy anomaliya mahalliy anomaliya deyiladi. Ularning 
tarqalishi yoki konsentratsiyasi regional fonga qarab belgilanadi. 
Regional anomaliyalar asosan kichik masshtabli geokimyoviy 
tadqiqotlarda, mahalliy anomaliyalar esa o‘rta va yirik masshtabli 
geokimyoviy tadqiqotlarda tasvirlanadi.
Istiqbolli va istiqbolsiz anomaliyalar
Foydali qaziimalar tanalari bilan aloqadorligiga qarab 
geokimyoviy anomaliyalar Istiqbolli, istiqbolsiz va xato (soxta) 
anomaliyalarga ajratiladi.
Istiqbolli anomaliyalar
foydali qaziimalar bilan genetik 
bog'langan bo‘ladi. Alohida m a’dan tanalari va foydali qazilma 
tanalarini izlashda aynan mazkur anomaliyalar foydalanilishi 
mumkin va kerak.
Istiqbolsiz anomaliyalar -
bu geokimyoviy anomliyalar tog1 
jinslari 
tarkibida 
m a’lum 
elementlar 
(ularning 
birikmalari) 
konsentratsiyasining sanoat ahamiyatiga molik bo‘lmagan darajada 
oshishi. Elementlar miqdorining bunday oshishi alohida nuqtalar va 
tarqoq mineralizatsiya zonalariga ko'rsatishi mumkin. Foydali 
qaziimalar tanasiga va sanoat ahamiyatiga ega bo'lmagan foydali 
qazilmalarga bogcliq anomaliyalarni ajratish juda qiyin.
155

---

Birlamchi va ikkilamchi oreollar bo‘yicha litokimyoviy suratga
olish
Litokimyoviy suratga olish foydali qazilmalami qidirish va 
geologik xaritalash maqsadida litosferada geokimyoviy maydonni 
o ‘rganishdan iborat. Tog4 jinslari, ularning nuragan mahsulotlari va 
tuproqning kimyoviy tarkibini analiz qilish bilan o ‘rganish ulardan 
namunalar olish va yoki ochilmalarda to'g^ridan-to^g^ri o ‘lchovlar 
olib borish bilan amalga oshiriladi. Qattiq foydali qazilmalami 
qidirish maqsadida o ‘tkaziladigan litokimyoviy sur’atga olish ishlari 
quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi:
1. 
Obzor yoki tekshirish (rekognatsirovka) litokimyoviy 
sur’atga olish 1: 1 000 000 va undan kichik masshtablarda oxirgi suv 
havzalari, dengiz qirg‘og4 bo‘yi, cho'kindi ko‘l yotqiziqlari va yirik 
daryo allyuvial yotqiziqlaridan namunalar olish bilan amalga 
oshiriladi. (yuqori aniqli analizlar qoilanilganda samaradorligi 
yuqoriroq bo‘Iadi).
2.
Regional litokimyoviy suratga olish ishlari 1:200 000 
masshtabda asosan zamonaviy suv tizimlari allyuvial yotqiziqlaridan 
namunalar olib amalga oshiriladi.
3. 
Aslida litokimyoviy suratga olish ishlari ikkilamchi 
oreollar bo‘yicha 1:50 000 masshtabda amalga oshiriladi.
4. 
Mufassal va razvedka (qidiruv) litokimyoviy suratga 
olish 1:10 000 va undan yirik masshtablarda ikkilamchi oreollar 
bo‘yicha konni baholash va birlamchi oreollar bo‘yicha izlashda 
qo‘llaniladi.
Hududning 
geologik 
o ‘rganilganligi 
va 
iqtisodiy 
0
‘zlashtirilganligiga bog‘liq holda yuqoridagilar qo‘llanadi.
Maxsus apparaturalarni qo‘llagan holda olib boriladigan 
litokimyoviy tadqiqotlar o ‘z nomlanishiga ega: gamma-sepktral 
suratga olish, gamma-gammakorataj, metallarni qisman ajratib olish 
usuli, lazerli suratga olish va boshqalar. Litogeokimyoviy suratga 
olish 
qattiq 
foydali 
qazilmalami 
qidirishning 
eng 
muhim 
geokimyoviy usullaridan biri bo‘lib, 1-navbatda qattiq foydali 
qazilmalami 
izlashda 
geologik 
qidiruv 
ishlarining 
barcha 
bosqichlarida dunyo miqyosida keng qo‘llaniladi.