A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

156

---

Tarqalish yo‘nalishi bo‘yicha litokimyoviy suratga olish
Bu usul qattiq foydali qazilmalami qidirishning eng asosiy 
geokimyoviy usullaridan biri bo‘lib, burmalangan tog‘Ii rayonlarda 
keng qoMlaniladi. Bu turdagi suratga olish regional geologik va 
geofizik ishlar majmuasi bilan birgalikda o‘tkaziladi. Relefi jihatdan 
murakkab, amaliy jihatdan mazkur usulni qo‘llab bo‘lmaydigan 
togMi rayonlarda doimiy va vaqtincha oqar suvlar keltirib yotqizgan 
yotqiziqlami o ‘rganish orqali amalga oshiriladi. Oqim yo‘nalishi 
bo‘yicha suratga olish geologik jihatdan yaxshi o‘rganilmagan 
hududlarda kam namuna olib, kam sarf-xarajat qilib hududda foydali 
qazilmalarga 
istiqbolli 
hududlarni 
ajratishni 
tezroq 
amalga 
oshirishga yordam beradi. Bunda dastlab tadqiqotlar bir necha o4n 
va yuzlab kilometr kvadrat maydonlarda amalga oshiriladi.
Oqim yo‘nalishi bo‘yicha litokimyoviy suratga olish ishlari 
orqali quyidagilami berishi mumkin:
-
Tadqiqot 
rayonining 
umumiy 
geokimyoviy 
va 
metallogenik xususiyatlari;
-
Bir necha km2dan to 1000 km2 maydondan ma’danlashish 
bilan bog‘liq istiqbolli maydonlami ajratish, mufassal tadqiqotlar 
o ‘tkazish uchun metall zaxiralarini kategoriyaiar bashoratlash.
-
M a’danli 
konni 
aniqlash, 
ulami 
boshqalari 
bilan 
taqqoslash.
-
Anomaliyalarni belgilash, qo‘llangan suratga olish usulini 
zarurligini isbotlash.
-
Litokimyoviy anomaliyalarga bogMiq holda ma’danli 
konlami umumiy hosil b o lish qonuniyatini aniqlash.
Suratga olish zamonaviy suv tarmoqlarining quruq poyma usti 
allyuvial yotqiziq lari dan ko4rsatilgan namuna nuqtalari zichligi 
bo‘yicha tizimli litokimyoviy namunalar olish bilan o ltkaziladi. 
suratga olishning asosiy sharti o ‘rganilayotgan hududda namuna 
olinadigan nuqtalami bir xilda taqsimlash
Suratga olish 1:500 000 - 1: 
1 000 000 masshtabda 
o4tkazilishi mumkin, ammo bir muncha istiqbolli boMishi uchun 
litokimyoviy suratga olish regional 1:200 000 masshtabda 1 km2 
maydonga lta namuna zichligi (2km x 0.5 km taimoq) bilan 
o ‘tkaziladi.l:50 000 masshtabli suratga olishda namunalar 500x250
157

---

— 200 m qadam oraliq bilan olinadi. Olingan namunalar emission- 
spektral analiz orqali 36-40 ta elementga, atom-absorbsiya analizi 
bilan simobga, maxsus oltinni aniqlash analizlari bilan oltinga 
tekshirib 
ko'riladi. 
Aniqlangan 
qiymat 
bo‘yicha 
hududda 
elementlaming tarqalish qiymatlari bo‘yicha geokimyoviy xaritalar 
tuziladi.
Oqim yo‘nalishi bo‘yicha litokimyoviy suratga olish ishlari 
tez-tez geologik suratga olish ishlari bilan bir vaqtda o ‘tkazilib 
turadi, ammo u bir muncha samaraliroq bo‘ladi.