A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

Atom-absorbsiya tahlili
Geokimyoviy 
qidiruv 
ishlarida 
atom-absorbsiya 
spektrometriya 
usuli 
yaqin 
vaqtlardan 
boshlab 
qo‘llanila 
boshlanishiga qaramasdan uning qo‘llanilishi uzluksiz tarzda 
kengaymoqda. Mazkur usul bir vaqtning o‘zida bitta namuna 
eritmasidan 40 ga yaqin elementning miqdorini aniqlash mumkinligi 
bilan geokimyoviy tadqiqotlardagi juda ham qimmat tahiil 
usullardan biri hisoblanadi. Tahiil qilish uchun namunalar eritma 
holiga 
o ‘tkaziladi. 
Keyin 
eritma 
atom-absorbsion 
spektrofolometming kamerasiga solinadi va alanga yordamida
151

---

bugMantiriladi. Bunda alanga harorat m a’nosini anglatib, u eritmani 
atom holiga o'tguncha oshirib (2000° atrofida) boriladi. 0 ‘zida 
aniqlanayotgan elementlami biriktirgan bug1 yorug'lik manbasi 
bilan 
nurlantiriladi. 
Energiyani 
o ‘lchash 
orqali 
mazkur 
elementlaming bug'dagi miqdori aniqlanadi.
Atom-absorbsiya 
spektrofotometriya 
turli 
xil 
tabiiy 
obyektlarda: tuproq, tog‘ jinslari, o‘simlik kuli va tabiiy suvda 
elementlar miqdorini aniqlashda foydalaniladi. Haroratsiz atom- 
absorbsiya tahlili hozirgi kunda 10'5-10'6% aniqlik bilan faqatgina 
simob miqdorini aniqlashda qoMlanilayapti.
Rcntgen-radiometrik tahlil
Geokimyoviy namunalami analiz qilishning mazkur usuli 
faqatgina so‘ngi yillarda keng qo‘llanila boshlandi. Bu usul 
minerallarning radioktivligini, y-kvantli jinslam i va ikkilamchi 
radioktiv nurlanishni o ‘lchashga asoslangan. Odatda nurlantirish 
izotop manbalar yoki ixcham (portativ) rentgent trubkalari orqali 
olib boriladi. Bu tavsiliy litokimyoviy tadqiqotlar jarayonida 
radioaktiv indikator-elementlar bilan m a’danlashgan hududlarni 
aniqlash imkonini beradi.
Rentgen spektral tahiili tog‘ jinslarini silikatli tahlilini 
o ‘tkazish uchun ham samarali qo‘llanilib kelinmoqda. Bunda KJRF- 
18, 
A RL-7200, 
PW -1600 
va 
boshqa 
kvantometrlardan 
foydalaniladi. 
Mazkur tahlilda 
aniqlangan 
oksidlar miqdori 
yig‘indisi 98.5 dan 101.5% gacha o‘zgaradi.
Bir qator elementlarda (Na dan Ba gacha va H f dan U gacha) 
ekspress analiz o ‘tkazish uchun BARS, “Mineral”, “Poisk” , BRA 
turdagi asboblardan foydalaniladi. Yuqoridagi asboblar yordamida 
bir vaqtning o'zida 2 -4 elementning miqdorini aniqlash mumkin. 
“Ferrit” deb nomlangan asbob yuqori aniqlikka ega b o iib , dala 
sharoitida tem ir gurihidagi elementlaming miqdorini aniqlashga 
m o‘ljallangan. Ehtimol yaqin yillarda yangi turdagi zamonaviy 
asboblar ham yaratilar.
Izotop usuli
So‘ngi yillarda geokimyoviy tadqiqotlarda izotop tarkibi 
(jumladan 180 / 0 16) haqidagi m a’lumotlar qo‘llanilmoqda va bu
152

---

konlaming shakllanish temperaturasini aniqlash va m a’dan hosil
qiluvchi eritmalaming harakatini o 4rganish imkonini bermoqda.
Elementlaming izotop tarkibi maxsus asbob mass-spektrometr 
yordamida aniqlanadi.