A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

Karkassimon silikatlar. 
Dala shpatlari guruhi
Dala shpatlari guruhi silikatlar orasida yer p o ‘stida keng 
tarqalgan boslib, o g irlig i bo‘yicha 50% ni tashkil etadi. Dala 
shpatlari kimyoviy tarkibi va ichki tuzilishi bo'yicha uch guruhga 
b o iin ad i:
1. Natriy-kalsiyli dala shpatlari Na[AlSi30 8] — Ca[Al2Si20 8]x-
katorlaridan iborat b o iib , “plagioklazlar” deb ataladi.
2. Kaliy-natriyli dala shpatlari, yuqori haroratda K[AlSi30 8] -
Na[AlSi3Og] uzluksiz qattiq eritma qatorini hosil qilib, asta-sekin 
soviganda kaliyli va natriyli minerallarga ajraladi.
3. Kaliy-bariyli dala shpatlari ham K[AlSi3Og] - Ba[Al2Si20 8] 
izomorf aralashmasidan iborat; tabiatda kam uchraydigan gialofanlar 
deb ataladigan minerallami hosil qiladi.
Plagioklazlar. 
Bu guruhga kiradigan minerallar albit va 
anortit molekulalarining turli nisbatdagi qattiq izomorflk qatorini 
tashkil 
etadi. 
Ushbu 
izomorf qatorga 
kiruvchi 
minerallar 
quyidagilarga boiinadi:
A lbit-N a[A lSi30 8]-0 -10 % , 01igoklaz-10-30% , Andezin -
30-50% , Labrador — 50-70% , 
B itovnit-70-90% , 
A nortit- 
Ca[Al2Si20 8] - 9 0 - l 00%.
Plagioklazlar barcha magmatik jinslar tarkibida uchraydi. 
Ularning kimyoviy tarkibi muhim ahamiyatga ega. U.S.Fedorov har 
bir plagioklazlar tarkibidagi anortit molekulasining foizdagi 
miqdoriga qarab alohida guruhchalarga ajratadi. Masalan, agar 
plagioklazning №37 b o isa , unda 37% anortit va 63% albit 
molekulasi 
b o is a “andezin” 
deyiladi; yozilishi 
quyidagicha 
Ап37АЬб3 agar plagioklaz №56 b o isa , anortit 56% va albit - 44%ni 
tashkil etadi va “Magmatik” deb ataladi AnseAb**. Plagioklazlar 
triklin singoniyali, simmetriya ko‘rinishi pinokoidal, tabletkasimon; 
yoki 
tabletkacha-prizmatik qiyofaga ega. 
Odatda 
murakkab 
polisintetik qo‘shaloq kristallari keng tarqalgan;oddiy qo‘shaloq 
kristallari kam.
128

---

Rangi xilma-xil, oq, qulrang, b a’zan yashilroq, ko^kimtir, 
ba’zanqoraroq, shishadek yaltiraydi, qattiqligi 6-6,5. Ulaming 
solishtirma og‘irligi albitda 2,61 vaanortitda 2,77. Ular “magmatic 
jinsiarda keng tarqalgan jins hosil qiluvchi mineral” deyiladi. 
Bulardan tashqari kristallik slanetslar va rogoviklar tarkibida 
piroksen, amfibol va slyudalar bilan bir assotsiatsiyada uchraydi.