A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

4 V.A.Aleksenko. “Геохимические методы поисков месторождений полезных
ископаемых”, Moskva. “Logos”, 2000. С.22-29
139

---

(Не, Аг, О va b.lar); harakatlanuvchi metalloidlar (P, Cl, F, S, I); 
galogenli birikmalar va qiyinchilik bilan uchadigan oksidlar 
birgaligida ishqorli va ishqorli yer metallar; uchuvchan metallar 
(Hg, In, TI, Bi); oddiy metal lar (Fe, Pb, Co, Ni va b.lar); erkin 
holatda qiyinchilik bilan uchuvchan metal lar (Pt, W guruhi).
Birikmalarning 
kimyoviy 
xususiyatlari. 
Elementlar 
migratsiyasiga birikmalarning kimyoviy xususiyatlarining ta ’siri 
katta. Chunki migratsiya jarayonida ularga doimiy ravishda 
muhitning geokimyoviy va termodinamik xususiyatlari ta ’sir 
ko‘rsatib turadi. Shuning uchun yer po‘stining yuqori qismlarida 
kislorodli birikmalar (oksidlar, karbonatlar va ko'pgina sulfatlar) 
miqdori sulfidlar miqdoriga qaraganda ko'proq.
Atomlarning 
gravitatsion 
xususiyatlari. 
Atomlaming 
gravitatsion xosslari 
kristallanish, 
nurash va 
sedimentatsiya 
jarayonlarida elementlaming harakatiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Har 
bir atom uning massasiga proporsional kuch bilan tortiladi.
Atom yadrolarining radioktiv emirilishi. 
Mazkur jarayon 
yangi 
elementning 
yuzaga 
kelishi 
bilan 
kechadi. 
Bunda 
emirilayotgan element migratsiya xususiyatlariga ko‘ra bir-biridan 
farqlanuvchi 
yangi 
elementlarga 
o ‘tadi. 
Masalan, 
uranning 
yemirilish jarayonida oson migratsiya qiladigan geliy va bir muncha 
turg‘un qo‘rg‘oshin elementlari yuzaga keladi.
Migratsiyaning tashqi omillari
Migratsiyaning bu omillari atrof-muhitga bog‘liq holda 
kechadi. Quyida ulardan asosiylarini ko‘ramiz5.
Harorat. 
Harorat 
ко‘tarili shiga 
muvofiq 
tarzda 
elementlaming migratsiya qobiliyati, kimyoviy reaksiyalar tezligi 
ham oshadi. Ammo ba’zi hollarda migratsiyaning tezlashishi faqat 
m a’lum harorat oralig‘idagina sodir bo'ladi. Birinchi navbatda 
bunday jarayon biogen migratsiyada kuzatiladi.
Bosim. 
M azkur omil eritmalar, aralshmalar va gazlardagi 
elementlaming migratsiyasiyasiga katta ta’sir ko'rsatishi kuzatiladi.