A. Y. Pentin Xalqaro tadqiqotlarda o‘quvchilarning tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonligini baholash Tabiiy yo‘nalishdagi fan

Mazkur savol o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish 
kompetensiyasini baholashga qaratilgan.

---

– 58 –
5-savol
Ifloslangan suvni ichish quyida keltirilgan ka-
salliklarni keltirib chiqarishi mumkinmi? 
Har bir qatorda “Ha” yoki “Yoq”ni aylanaga oling.
Ifloslangan suvni ichish quyida keltirilgan 
kasalliklarni keltirib chiqarishi mumkinmi?
Ha yoki Yo‘q?
Diabet
Ha / Yo‘q
Diareya
Ha / Yo‘q
OIV yoki OITS
Ha / Yo‘q
Baholash mezoni 
Mazkur topshiriqni bajarish uchun biologiya fanidan yuqumli kasalliklar va ularning 
yuqish yo‘llari haqidagi bilimlarni yodga olish kerak: diabet kasalligi yuqumli emas, u or-
ganizmda moddalar almashinuvining buzilishi natijasida yuzaga keladi; diareya – yuqumli 
kasallik, ifloslangan suv, oziq-ovqat mahsulotlari orqali yuqsa, OIV/OITS ifloslangan suvni 
ichish orqali yuqmaydi.
Agar o‘quvchilar quyidagi ketma-ketlikda uchta to‘g‘ri javobni belgilashsa, javob to‘liq 
qabul qilinadi (1 ball): Yo‘q, Ha, Yo‘q.
Boshqa javoblar belgilansa yoki javob umuman yo‘q bo‘lsa, qabul qilinmaydi (0 ball)
.
Mazkur topshiriq orqali o‘quvchilarning hodisalarni ilmiy jihatdan tushuntirish
 kompetensiyasi baholanadi.
 
6-savol
Quyidagi ma’lumotlarga qanchalik darajada qiziqasiz?
Har bir qatorda faqat bitta katakni belgilang.
Juda qiziq
Qiziq
Unchalik 
qiziq emas Qiziq emas
a)
Suv bakteriyalar bilan 
ifloslanganligini qanday 
tekshirilishini bilish
1
2
3
4
b)
Suv zaxiralarini kimyoviy 
usulda qayta ishlash haqida 
ko‘proq bilib olish
1
2
3
4
c)
Ichimlik suvi orqali qaysi 
kasalliklar yuqishini bilib 
olish
1
2
3
4
Mazkur topshiriq o‘quvchilarning tabiiy fanlarga bo‘lgan munosabati, ya’ni fanga
qiziqishini aniqlashga qaratilgan.

---

– 59 –
Genetik modifikatsiyalangan (GM) makkajo‘xori 
taqiqlanishi kerak
T
abiatni muhofaza qilish tashkiloti genetik modifikatsiyalangan 
makka jo‘xorini taqiqlashni talab qilmoqda.
GM makkajo‘xori maxsus yaratilgan bo‘lib, kuchli gerbitsid 
makkajo‘ xorining oddiy navlariga ta’sir etadi, ularni nobud qiladi, ammo 
bunday navga ta’sir etmaydi. Yangi gerbitsid makkajo‘xori dalalarida o‘suvchi 
ko‘pgina begona o‘tlarni yo‘qotishga mo‘ljallangan.
Tabiatni muhofaza qilish tashkiloti a’zolarining aytishlaricha, begona 
o‘tlar mayda hayvonlar, ayniqsa, hasharotlar uchun ozuqa bo‘lganiligi sababli makkajo‘xori 
ekilgan maydonlarda yangi gerbitsidning qo‘llanilishi atrof-muhitga ziyon keltiradi. 
GM makkajo‘xori tarafdorlarining aytishlaricha, ilmiy tadqiqotlar bunday holat sodir 
bo‘lmasligini ko‘rsatdi.
Yuqoridagi maqolada tilga olingan ilmiy tadqiqot bo‘yicha batafsil ma’lumotlar quyida 
keltirilgan:
►
Butun mamlakat hududidagi 200 ta dala maydoniga makkajo‘xori ekilgan.
►
Har bir dala ikkita qismga ajratilgan. Dalaning bir qismiga kuchli yangi gerbitsid 
bilan ishlov berilgan genetik modifikatsiyalangan makkajo‘xori, ikkinchi qismiga esa oddiy 
gerbitsid ta’sir ettirilgan oddiy makkajo‘xori navi ekilgan.
►
Yangi gerbitsid bilan ishlov berilgan GM makkajo‘xorida aniqlangan hasharotlar soni 
oddiy gerbitsid bilan ishlov berilgan oddiy makkajo‘xoridagi hasharotlar soniga deyarli teng 
bo‘lgan.
2.9.
GENETIK MODIFIKATSIYALANGAN OZUQA

---

– 60 –
1-savol
Makkajo‘xori butun mamlakat hududidagi 200 ta 
dala maydoniga ekilgan. Olimlar nima sababdan 
bittadan ortiq daladan foydalanishgan?
А Bunda ko‘pchilik fermerlar yangi GM makkajo‘xorini sinab ko‘rishlari 
mumkin
В Ular qancha GM makkajo‘xorini o‘stirishlari mumkinligini ko‘rish 
uchun
С GM makkajo‘xorini imkon qadar ko‘proq dala maydonlarida o‘stirish 
uchun
D Makkajo‘xori yetishtirishning har xil sharoitlarini tekshirish uchun
Baholash mezoni 
Mazkur topshiriqni bajarish uchun o‘quvchilar biror-bir muammoni ilmiy tadqiq 
etish uchun tajriba o‘tkazishni bilishlari kerak. Tadqiq etilayotgan obyektga turli omillar-
ning ta’sirini o‘rganish uchun tajriba keng miqyosda o‘tkaziladi. Makkajo‘xori yetishtirishda 
turli omillarning ta’sirini aniqlash maqsadida ekin ko‘p sonli dalalarga ekilgan.
Agar o‘quvchilar to‘g‘ri javob sifatida «D Makkajo‘xori yetishtirishning har xil sharoit-
larini tekshirish uchun”ni belgilashsa, javob to‘liq qabul qilinadi (1 ball). Boshqa javoblar 
yoki javob yo‘q bo‘lsa, javob qabul qilinmaydi.