A team of politicians

63. Қрим уруши (1853-1856).
Angliya bilan olib borilgan uzoq muzokaralar ish bermagach, Nikolay I Turkiyaga dastlab diplomatik, keyinroq harbiy yurish boshlashga qaror qildi7. 1853 yil yanvarda sulton elchisi Afifbey Quddusda katolik va pravoslav ruhoniylariga bundan buyon katoliklar ixtiyoridagi nima muqaddas hisoblansa, pravoslavlar ixtiyoridagi ushbu narsalar ham muqaddasligi haqida habar berdilar. Albatta bu fransuz diplomatiyasining rus diplomatiyasi ustidan to’liq g’alabasini anglatar edi. Dengiz qurolli kuchlari vaziri Aleksandr Sergeyevich Menshikov podshoga taklif bildirib, sulton Abdulmajidga qat’iy talablar bilan Istambulga hujum to’g’risida buyruq oldi. O’z navbatida rus hukumati Turkiyada e’tiqod erkinligi tamoyilining himoyachisi bo’lib chiqdi. Menshikov missiyasi Porta va sultondan quyidagi talablarga erishishi kerak edi: Rossiya imperatorining shaxsiy maktubida sultondan o’z va’dasi ustidan chiqishi va 1852 yil 30 yanvardagi farmonda belgilangan pravoslav cherkovi huquqlarini amalga oshirish; Vifleyem yerlarida pravoslav cherkovining alohida huquqlarini tiklash uchun maxsus farmon chiqarish, 1852 yil 30 yanvar farmonidan so’ng katolik cherkoviga yon bergan barcha farmonlarni bekor qilish; pravoslav cherkovi huquqlarini kelajakda buzilmasligini kafolatlash shular jumlasidandir. Bu maqsadlarni amalga oshirish uchun Menshikov sulton Salim I ga konvensiya yoki senat ko’rinishida ochiq yoki mahfiy aktni tayyorlashni taklif etdi. U yoki bu farmondagi akt shartnoma kuchiga ega bo’lib, pravoslav cherkovining status-kvosini mu’tadil saqlash uchun o’zaro qabul qilingan kelishuv shartlarini kafolatlar edi. Undan tashqari Menshikov sulton Salim I ga mahfiy “mudofaa” ittifoqi tuzishni taklif etishga buyruq oldi. Bunga “fransuz hukumati havfidan Turkiyani himoya qilish uchun” niqob sifatida foydalanish nazarda tutildi. Podsho har qanday holatdagi “qurbonlik” ka tayyor bo’lib, pravoslav cherkovining mu’tadil status – kvosi to’g’risidagi konvesiyasini imzolashdan tashqari Turkiyadan boshqa majburiyat talab qilinmasligini bildirdi8. Agar bunga Porta ko’nmasa, Nikolay I ning “marhamati” g’azabga aylanishi va muhokama uchun uch kun vaqt berilishi va bu muddat davomida barcha shaxsiy elchilik tarkibi bilan Menshikovga Istambulda qolishi uqtirildi. 1853 yil 11 fevralda Menshikov Peterburgdan yo’lga chiqdi va 28 fevralda Istambulga yetib keldi. Menshikovni Istambulda yashayotgan greklar va qisman slavyanlar xursandchilik bilan kutib oldilar. Qonli yakun topishi mumkin bo’lgan murakkablashgan siyosiy vaziyatda diplomatik o’yin boshlandi. Menshikov dastlab, bosh vazir huzurida bo’ldi. Ikkinchi uchrashuv marosim bo’yicha Rossiyaga qarshi va Fransiya tarafdori bo’lgan mashhur tashqi ishlar vaziri Fuod afandi bilan bo’lishi kerak edi. Buyuk vazir Mehmed Ali bu masalada huquqga ega emasligini bayon qildi. Menshikovning harbiy korpus bilan kelishi sultonda vahima uyg’otdi.