67
tosh otib yoki kaltak bilan haydash va ozuqa tashishi mumkin edi. Avstralopiteklar
yashagan g`orlarda tuyoqli hayvonlar (antilopalar)ni suyak qoldiqlarini topilishi
ular ov bilan shug`ullanganligi ko`rsatadi. Go`sht bilan ovqatlanush primatlar
uchun katta ahamiyatga ega bo`lib, u organizm uchun zarur aminokislotalar
ayniqsa lizinni o`zlashtirish imkonini tug`dirdi. Bu aminokislota faqat hayvon
maxsulotlarida bo`lib boshqa mahsulotlarda uchramaydi. Avstralopiteklarda
yungning asta-sekin reduksiyaga uchrashi ro`y bergan. Chunki issiq hududda yung
tanani isitib yuborishga olib kelgan. Avstralopiteklar bosh miyyasi 600 sm
3
atrofida bo`lib, ular yaxshi chopa olmaganlar. Avstralopiteklar 5
mln yil shu
xolatda yashaganlar. Ularni og`irligi 50kg bo`lib, gala bo`lib yashaganlar. R. Dart
ma‘lumotiga ko‘ra Avstralopiteklar yirtqich bo`lib pavian va boshqa maymunlarni
tutib iste‘mol qilgan degan fikrni ilgari surgan.
10-rasm. Avstrolopitek.
Yalang`och holda tanadagi ter orqali Na
+
ioni kop ajralib ketgan. Bu
yirtqichlikka va vegetarian ovqatlanuvchilarni osh tuzini izlashga majbur etgan.
Avstralopiteklar tik yurishi bilan bog‘liq holda bolani oson tug`ishga qarama -
qarshilik yuzaga keladi. Ularni tos suyagi odamlarnikiga o`xshagan bo`ladi va ikki
oyoqlab yurishga yordam beradi. Urg`ochi maymunlar kichik boshli bolalar
tug`ishda davom etgan. Bu davrda yirik boshli bolalar tug`ish bo`yicha
Avstrlopiteklar o`rtasida tabiiy tanlanish ketadi. Chunki bosh miyasi nisbatan
kattaroq tug‘ilgan bolalar keyinchalik ov qurollaridan foydalanishda va jamoa
bo`lib
ov qilishda, yirtqich hayvonlardan himoyalanishga ko`proq layoqatli bo`la
boshlagan. Yirik boshli bolalarni tug`ish ayollarda qiyinchilik tug`diradi. Chunki
68
tug`ilgan bolasining miyyasi 360 - 370gr va 8 - 9 oyda esa ikki hissa ortadi va
gorilla maymuni miyyasidan ham og`ir bo`ladi.
Hozirgi davrda Xabashistonda topilgan avstralopiteklarni suyak qoldiqlari
yaxshi o`rganilgan. Ularning bo`yi 110 - 120 sm bo`lib, ikki oyoqlab yurgan,
tishlari odam tishlariga o`xshash bo`lgan. Ular 3,5 - 4 mln. yil oldin yashagan.
Keyinchalik avstralopiteklar ikki tarmoqqa ajralgan. Afrika avstralopiteklari
va bahaybat gavdali avstralopiteklar.
1) Afrika avstralopiteklari va ular unchalik yirik bo`lmagan,
ular har xil ovqatlar
bilan ovqatlanganlar. Ular Afrikaning hamma qismida tarqalgan. Ularning ba`zilari
Janubiy afrikani tog`li o`rmonlarida va cho`llarida, dashtlarida hozirgi odamlar
paydo bo`lguncha yashaganlar.
1) Ikkinchi tarmoq bahaybat gavdali avstralopiteklar bo`lib, ular o`simliklar bilan
oziqlanadi, jag‘ tishlari yirik bo‘lgan va dag`al o`simliklarni chaynashga
muvofiqlashgan. Ular butun Afrika qit`asi bo`ylab tarqalgan, 1mln.yil oldin
uchragan. Undan avval Afrika avstralopiteklaridan yoki uning dastlabki
formalaridan odam avlodi ajralgan.
XX asrning 60-yillarida ko`p paleontologlar avstralopiteklarni 1 mln.yil ilgari
yashagan degan tahminni ilgari surishgan.
Shunday yosh pitekantrop va
sinantroplarga ham hos bo`lib, ular eng qadimgi odamlar sanaladi. Binobarin
avstralopiteklar eng qadimgi odamlar bilan yashaganligii sababli ularning ajdodi
bo`lishi mumkin emas degan fikr keng tarqalgan edi. Ular evolyusiyaning boshi
berk ko‘chasi degan fikr tarqalgan edi. Keyin Sharqiy Afrikada 30 - 40yillarda
ekspeditsiya tashkil etgan paleontolog Lusis Likining tadqiqoti bu fikrning asossiz
ekanligini ko`rsatdi. 1959 - yil L. Liki Oldovay darasi, ya`ni tog` oralig`ida
avstralopiteklarga o`xshash maymunlarni suyak qoldiqlarini topdi va uni zinjantrop
ya‘ni sharqiy Afrikaning arabcha nomi bilan atagan. U 1,75 mln.
yoshli yer
qatlamlaridan topilgan. 1960 - yil L. Liki undan ham pastki qatlamdan (2
mln.yoshli) maymunlarning suyak qoldiqlarini topib unga prezinjantrop, ya‘ni
zinjantropdan oldingi deb nom berdi. U zinjantropga nisbatan ancha taraqqiy
69
etmagan maymun edi. Prezinjantrop suyaklari atrofidan uning tosh qurollari ham
topilgan. Shuning uchun unga uquvli odam Xomo habilis deb nom berdi.
Xabashistonda Omo daryosini vodiysida L. Liki va uning o`g`li Richard Liki
1967-1971 yillarda 4 mln. yil qadimgi, 1976 - yil Keniyada Amerika ekspe-
ditsiyachilar tomonidan avstralopitekning pastki jag`ini 5,5 mln.yer
qatlamidan
topishdi. 1973-1976 yillar Xabashistonda 3,1 mln. yil oldin yashagan qadimgi yer
qatlamidan avstralopitek oilasining to`liq skeleti topildi.
Bu va shunga o`xshash avstralopiteklarning qadimgi vakillari uchlamchi
davrini oxirida ya`ni bundan 5 mln. yil ilgari yashaganligidan guvohlik beradi.
Ular uquvli odam ajdodi bo`lishi mumkin.
Dastlabki tosh qurollar uquvli odamga tegishli bo`lib, u bundan taxminan 3
mln. yil muqaddam yashagan prezinjantropga tegishli. U tabiatdagi tayyor tosh,
shoxlardan qurol sifatida foydalanishni bilganlar. Zinjantrop Homo habilisni o`ljasi
sanalgan. Uquvli odam avstralopiteklardan kam farqlangan. Miyya hajmi 650-680
sm
3
ya‘ni Avstralopiteklar miyyasidan 150 sm
3
ortiqcha. Uning bo`yi biroz
balandroq bo`lgan 13-150 sm. Salgina egilib yurgan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
