A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Magistrlar bilimini sinash uchun savol va topshiriqlar 
1.Primatlar turkumiga umumiy tasnif bering. 
2.Chala maymunlarning tana tuzilishidagi o‗ziga xos belgilarni sanang 
3. Yuksak maymunlarga xos belgilarning sanang. 
4. Odamsimon maymunlarning asosiy turlarini sanang. 
5. Odamsimon maymunlarning kelib chiqishi haqida ma‘lumotlar bering. 
6. Odamsimon maymunlar qaysi oilalarni o‗z ichiga oladi? 
7. Genetik nuqtai nazardan qaysi odamsimon maymun odamga yaqin? 
8. Primatlarning hasharotxo‗rlardan kelib chiqqanligini izohlang. 
 
5§.
Qazilma holdagi odamsimon maymunlar yoki primatlar 
evolyutsiyasi
 
Tayanch tushunchalar va bilimlar: 
Uchlamchi davr, to`rtlamchi davr, 
hasharotxo„r, driopitek, avstrolopitek, zinjantrop, paleantrop, arxantrop, neontrop
Yo`ldoshli sutemizuvchi hayvonlar mezozoy erasining oxirlarida paydo 
bo`lgan bolib, tuban hasharotxo`rlardan primatlar turkumining vakillari kelib 
chiqqan. pliotsen, miotsen, oligotsen, euotsen, poleotsen, to`rtlamchi davr 
pleystotsen va hozirgi davrdan iborat. 
Poleogen epoxasida lemurlar, keng tovonlilar o`rmonlarda yashaganlar. 30 
mln yil muqaddam unchalik katta bo`lmagan o`simliklar, hasharotlar bilan 
oziqlanuvchi hayvonlar kelib chiqqan. Ularning jag`lari va tishlari xuddi 
odamsimon maymunlarga o`xshash bo`lgan, ulardan ya`ni parapiteklar so‘ng 
propliopiteklar, daraxtda yashab so`ng o`lib ketgan driopiteklar kelib chiqqan. 
Driopiteklardan shimpanze, gorilla va odam ajdodlari tarmoqlangan. Qo`l 
orqali daraxtdan - daraxtga harakat qilish dumini yo`qolishiga olib kelgan. Qo`llar 
yordamida harakat qilish, gavdani to`g`ri ushlashga, ichki organlar joylashishini 
o`zgarishiga olib kelgan. 

---

66 
Yirik odamsimon maymunlarning gavdasi katta og`ir bo‘lishi qo`l orqali 
harakat qilishini qiyinlashtiradi. Shuning uchun ular keyingi oyoqlari yordamida 
harakatlanishga o`tadilar va gavdani bir muncha tik ushlay boshlaydilar. Bu 
ularning yerda ikki oyoqlab yurishi uchun layoqatli bo`lishida muhim rol 
o`ynagan.