A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Qaddi-qomat va jinsiy dimorfizm 
Erkak va ayol o‘rtasidagi tafovut anatomik, fiziologik tasnifda shuningdek 
psixologik hatti - harakatda namoyon bo‘ladi. Jinsiy dimorfizm tanani hajmi, kattaligi 
genetikaga bog‘liq deyiladi. Lekin ingliz olimlaridan Pirson va Lo ayol va erkaklarda 
tana hajmini genetik tuzilishi o‘xshash degan xulosaga keldilar. O‘sish poligen belgi. 
U har xil lokuslarda joylashgan allellarni kumulyativ ta‘siri tufayli paydo bo‘ladi. Bu 
lokuslar chamasi X xromasomada joylashgan. Ma‘lumki X xromasomada genlar ko‘p 
yoki kam bo‘lsa o‘sish har xil bo‘ladi. Chamasi Shershevskiy - Terner sindromida 
bo‘y past klaynfelter sindromida bo‘y baland bo‘ladi. Natijada jinsiy dimorfizm hayot 
sharoitiga bog‘liq. Erkaklar odatda ayollarga nisbatan kuchli hamda muxitni noqulay 
sharoitiga tez beriluvchan boladi.
Ayol va erkaklar bo‘y uzunligi bir xil bo‘lgan taqdirda erkaklar qo‘li oyog‘i 
nisbatan uzun, ko‘krak qafasi aylanasi katta enli va suyagi ayollarga nisbatan katta. 
Erkaklarda suyak muskullari yaxshi rivojlangan. Yog‘ ayollar tanasida ko‘proq 
bo‘ladi. 
Jinsiy tafovut tug‘ilgan chaqaloqlarda u ayniqsa 6 - 7 yoshda ko‘zga 
ko‘proq tashlanadi. Ulg‘ayish davrida o‘g‘il bolalar tanasidagi yog‘ 22,6 - 17,3% 
kamaysa, qizlarda 18,2 - 25,7 % ko‘payadi. Teridagi yog‘ erkaklar gavdasida tez 
ortadi va kamayadi. Ayollarda yog‘ hujayralar yirik turg‘un bo‘lib, tananing qorin, 
son va dumba sohasida ko‘p bo‘ladi.
Muskulli tip qaddi - qomat ko‘proq o‘g‘il bolalarda digestrit, astenoid 
qizlarda ko‘proq kuzatiladi. Bu tafovut ayniqsa 15 - 17 yoshda normal bo‘ladi. SNG 
davlatlarini ko‘pchiligida olib borilgan tadqiqotlarini ko‘rsatishicha erkak tanasi 
ayollarga qaraganda yirik, yelkalari keng, teri ostida yog‘i kam. Ayollar bo‘yi 
unchalik baland emas. Gavda ihcham, ensiz, tanada ko‘p yog‘ bo‘ladi. U ayniqsa 
oyoq va dumba sohasida ko‘p bo‘ladi.