A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Tungi maymunlar
yoki durukul maymunlar tunda hayot kechiruvchi 
yagona maymun avlodi hisoblanadi va u bitta turdan iborat. Uch yo‘l yungli 

---

51 
durukul maymuni Markaziy va Janubiy Amerikaning Parana va Paragvay daryolari 
tutashgan joylardagi o‘rmonlarda yashaydilar. Ular mushukka o‘xshash, gavda 
og‘irligi 800 - 1200 gr, dumi 22- 42sm gavda uzunligi 24 - 47sm mayin yungli, 
uynglari jigarrang va kulrang qorin tomonidagi yunglar esa oqishroq bo‘ladi. Yung 
rangi va qalinligi faslga qarab o‘zgaradi. Yuz qismida tuklar juda kam. Bosh 
qismiida 3ta qoramtir yo‘l bor. Bu yo‘llar ko‘zining yuqori qismida oq, yarim 
oysimon shaklda bo‘ladi. Ko‘zlari yirik yarqiroq jigarrang, ular shulasimon uzun 
sochlar bilan o‘ralgan. Burun kataklari orasidagi devori ensiz. Quloqlari kichik 
bo‘lib. Yunglar orasiga yashiringan. Boshmaldog‘i yaxshi rivojlangan. Tirnoqlari 
qayrilgan yon tomonga bukilgan. Oyoqlari qo‘lga nisbatan uzun. Kechasi ular ovoz 
chiqarmasdan harakatlanadilar. Bu ularni ov qilishida ko‘mak beradi. Ular kichik 
qushlar, ko‘rshapalaklar va hasharotlarni ov qiladilar. Osimliklarning mevalari va 
barglari bilan ham ovqatlanadilar. Ular deyarli suv ichmaydilar va shudring bilan 
qanoatlanadilar. Kunduzi daraxtlarning kovaklariga kirib uxlaydilar. Oila ota – ona 
bolalari bilan birga yashaydilar. Ota oila boshlig‘idir. Ularning ovozlari qattiq, 
baland bu traxeyaning kengayishi va tomoqdagi havo xaltachalarini kengayganligi 
bilan aloqador. Tovushlari mushuk, it, yaguar tovushini eslatadi. Urg‘ochisi bitta 
tug‘adi 10 kun davomida ona qorniga so‘ngra yelkasiga yopishib yashaydi. Keyin 
uni otasi parvarishlaydi. Rivojlanayotgan bolasi unchalik o‘ynaqi bo‘lmaydi. Bu 
hususiyati bilan durukullar boshqa maymunlardan farq qiladi. 
Sakrovchi maymunlar
yoki titilar Braziliya, Peru, Boliviya, Paragvay, 
Ekvador va Kolumbiyadagi daryolar yaqin joylarda baland va past daraxtlarda 
yashaydilar. Yerga kamdan - kam tushadilar. 
Sakrovchi maymunlarning gavda tuzilishi hamma durukullarga o‘xshash, 
lekin burun katagi kengligi va uzunligi bilan hamda ularga nisbatan ko‘zining 
kichikligi bilan farqlanadi.
Titi maymunlarning yungi uzun, mayin va yorqin. Dumi mayin yungli, 
ushlash qobiliyatiga ega emas. Titilar kunduzi yoki shom bo‘lganda faol hayot 
kechiradilar. Juft - juft yoki 35 ta individdan iborat oila bo‘lib yashaydilar. Oila 
ishg‘ol qilgan areal unchalik katta bo‘lmaydi. Ikki oila to‘qnashib qolsa dumlarini 

---

52 
yerga urib qichqiradilar, erkaklari oilada ustunlik qilmaydilar. Olmaxonga o‘xshab 
sakrab mevalar, hasharotlar, mayda qushlarni ov qilib yashaydilar. Maymunlar 
tug‘ilgach hamma g‘amxo‘rlikni ota o‘z bo‘yniga oladi va onaga faqat emizish 
davrida bolani beradi.