A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Qaddi-qomatni va ekologik aspektlari nuqtai nazari 
Qaddi-qomat dastlabki davrlardan ham biologik ham tibbiy muommo bo‘lib 
kelgan. Hozirgi paytda qaddi - qomat tibbiyotda kasallik, qo‘shimcha diagnostika va 
profilaktikaga bog‘lanadi. Gippokrat o‘z davrida odamning xulq atvoriga katta 
ahamiyat bergan. Hozir psixologik xizmat salomatlikka katta ta‘sir ko‘rsatmoqda. 
Ulyams konseptsiyasiga muvofiq har qanday odam u yoki bu darajada normadan 
tashqariga chiqadi. Bu hayotning barcha bosqichlarida davom etadi va kasallikni 
keltirib chiqaradi. Odam gavda tuzilishini bilish tibbiy profilaktika uchun juda zarur.
Hozirgi vaqtga kelib gavda tuzilishi u yoki bu tana har xil kasallikka moyil 
bo‘lishi xaqida ko‘p ma‘lumotlar to‘plangan. Chunonchi qon bosmini past bo‘lishi 
(gipotoniya) ko‘proq leptosom 74,8%, atlet gavdalilar va pikniklarda kamroq 13,2 -
12% ekanligi aniqlangan. Qon bosimini yuqoriligi aksincha pikniklarda 64% 
atletlarda esa 16,5% ligi ma‘lum bo‘ldi. Astma kasalligi tez tez ruju qilishi mezo-
fillarda 36,5% ni tashkil etadi. 
U yoki bu kasallikka moyillik yoshlikdanoq namoyon bo‘ladi. Masalan 
surunkali tonzilit, allergik kasalliklar, qonda insulin va xolesterinni ko‘p bo‘lishi 
digestiv bolalarda ko‘proq bo‘ladi. Respirator - nafas yo‘llari kasalliklariga muskul 

---

40 
tipidagi bolalar chidamli ekanligi aniqlash astenoid va digestiv tipdagi bolalarga 
nisbatan normal qaddi-qomatga ega odamlar yaxshi yomonga ajratish noto‘g‘ri.
Ularning har birining kuchli va kuchsiz tomon bor. Qaddi-qomat polmarfizim 
odam turining xayotchanligini ortiradi. Odamning jismoniy va ruxiy jixatdan sog‘ 
bo‘lishi ko‘p darajada ijtimoiy muxitga bog‘liq u konstitutsional moyillikni 
ta‘kidlaydi.
Sanitar qaddi-qomat (jismoniy) rivojlanishi 
Jismonan baquvvat organizm deyilganda organizmning morfofunktsional hossasi 
normal bo‘lishi tushiniladi. Bu ko‘rsatgich organizm rivojlanish davrida aniqlaniladi. 
Jismoniy rivojlanish bo‘yni uzunligi, og‘irligi, ko‘krak qafasini normada bo‘lishini 
tushuniladi. Sanitariya nuqtai nazaridan Moskva o‘quvchilari kuzatilganda normal 
jismoniy rivojlanish muskul tipida va digestiv tipida ahyon ahyonda astenioid tipida 
kuzatilgan. 
Digestiv tipidagi qaddi-qomatli o‘g‘il va qiz bolalarda tana og‘irligida kuzatilgan 
digestiv samotoplarda esa semirish kuzatilgan. 
Arterial bosim yurak urishining muskul va 
torokal
tipda normal, digestiv tipda 
teskari bo‘lgan. 
1960 - 1990 yllardagi qaddi-qomat Moskva o‘quvchilari va o‘smirlarida 
ko‘krak qafasi tarangligi ayollarni gavdasi uzun bo‘lganligi aniqlangan. 90 
yillarning boshiga kelib bo‘yni uzunligi turg‘n bo‘lgan, tana og‘irligi va 
diametri 
oldingi yillarga nisbatan kamaygan. Bolalar kuchi kamaygan.