A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Qaddi – qomat 
Qaddi-qomat tushunchasi keng qamrovli bo‘lib uning ostida odamning 
tashqi tana qiyofasi tushuniladi. 
Odam tana tuzilishini bir - biridan farq qilishning qadimgi yunonistonda 
ham o‘ganilgan. Chunonchi Gippokrat (460 - 377) har xil kasalliklarning paydo 
bo‘lishi va rivojlanishi organizm hossasi bo‘lib uning asosida moddiy zaminlar yotadi 
degan. Odamdagi kasalliklar to‘rt suyuqlik qon, shilliq, o‘t suyuqligi - safro, qora - 
safroning noto‘g‘ri aralashishidan hosil bo‘lgan. Agar ular to‘g‘ri aralashsa odam 
sog‘ bo‘ladi. Gippokrat yaxshi, yomon, kuchli, kuchsiz, ho‘l, quruq kabi qaddi-
qomatlarni farqlagan. Rim vrachi K Galen (131- 211) gumoral nazariya ijodkori 
sanaladi. U fanga gabinius qaddi qomatni belgilovchi tashqi belgilar majmuasini 
kiritdi. O‘sha vaqtdagi tushunchalarga ko‘ra har bir genotip o‘zining reaktsiya 

---

33 
normasiga ega va u konkret sharoitda har bir shaxsning o‘ziga hos fenotipini 
ifodalaydi. Keyinchalik qaddi – qomat masalasi tibbiyot klinikalarining diqqat 
markazida bo‘ldi. Bunda birinchi navbatda qaddi-qomatni belgilovchi genetik 
omillarni va ularni modifikatsiyasiga ta‘sir etuvchi omillarni o‘rganishga e‘tibor 
qilindi. Olimlarda G. Bauer birinchi marotaba har bir odamning qaddi-qomati uning 
o‘ziga hos shaxsiy ruxiy xolati bo‘lib u irsiyatiga bog‘liq. Shunday fikr 
V.Sh.Rusalovaga ham tegishli. Hozirga qadar ko‘pchilik qaddi-qomat sxemalari 
morfologik jihatdan ifodalashgan. Hozir ularning 60 dan ortiq sxemalari mavjud va 
olimlar qaddi-qomatining yangi yangi ko‘rinishlarini tavsiflamoqdalar. Keyingi 
yillarda qaddi-qomatni funktsional jihatdan tavsiflash ortib bormoqda. 
Hozirgi vaqtda odam gavdasining tashqi ko‘rinishiga (morfologiya) qarab 
tubandagi qaddi-qomatlar sxemalari farqlantiriladi. 
Piknik tipi
: ko‘krak qafasi kichik oldinga chiqqan yumaloq bo‘lib ko‘p miq-
dorda teri ostida yog‘ bo‘ladi. Oyoq qo‘llar kalta, lekin panja barmoqlari enli, bo‘yni 
qisqa, yo‘g‘on, semirib kal bo‘lishga moyil.
Atletik tip:
suyak va muskullari yirik yaxshi rivojlangan yelka va ko‘krak 
qismi keng, bo‘yni pishiq, qayishqoq, egiluvchan - cho‘ziluvchan. Boshni yuqori 
qismi maxkam, gavda uzunligi har xil. 
Astenik tip:
gavda ozg‘in yelkalari tor ingichka, bo‘yi uzun ko‘krak qafasi 
uzun muskul yaxshi rivojlangan bo‘ladi. Yog‘ kam, qo‘l oyoqlari uzun, boshi 
unchalik katta emas, afti ensiz, burni uzun. Boshdagi sochlar dag‘al. 
1941 yili Bunakning qaddi-qomat sxemasi antrapologik adabiyotlarda keng 
targ‘ib qilina boshlandi. U qaddi-qomatni uch tipga ya‘ni ko‘krak, muskul va qorin 
tiplariga ajratdi.