A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Odam va maymun oyoq panjasi bosh barmog’ining tuzilishi 
Odam oyoq panjasining bosh barmog‘i yo‘g‘on va baquvvat bo‘lib yurish 
vaqtida tana og‘irligini anchagina qismi unga to‘g‘ri keladi. Ikkinchi barmoq birinchi 
barmoqdan uzun bo‘lishiga qaraladi. Odatda birinchi barmoq qolgan barmoqlardan 
uzun bo‘ladi. Bosh barmoq qolgan umumiy barmoq paylari bilan o‘rab olingani 
sababli u boshqa barmoqlarga qarama – qarshi yo‘nalib tura olishidir ya‘ni ichki 
tomonii ulardan uzoqlashib keta olishidir. Antropoidlarga esa panjaning umumiy payi 
faqat ikkinchi beshinchi barmoqlarni o‘rab oladi. Oyoq panjasi bosh barmog‘i 
shimpanze va gibbonlarda kalta, gorillada nisbatan kichikroq, orangutanda nihoyatda 
kichik va tirnoqsiz. Boshqa maymunlarni bosh barmog‘i kuchsiz rivojlanganligiga 
qaramay doimo mavjud va boshqa barmoqlarga qarama qarshi. Umuman olganda 
maymunlar oyoq panjasining bosh barmog‘i qo‘l panjasiga nisbatan uzundir. 
 
 

---

31 
Gominidlarda kalla suyagi evolyutsiyasining bosh miya rivojlanishiga 
bog’liqligi. 
Mehnat qilish ta‘sirida gominidlarning bosh miyasining o‘sib borishi kalla 
suyagi miya qismi hajmining o‘sishiga shaklan o‘zgarishiga sabab bo‘lgan. Ikkinchi 
tomondan miya qismi qaytadan ikkilamchi oziq moddalar hajmini o‘zgarishi bilan 
bog‘liq ravishda chaynash apparatining parallel ravishda kuchayib borishi tufayli 
kelib chiqadi.
Odamning eng yaqin ajdodlari bo‘lgan maymun va ibtidoiy odamlarning 
miya qutisi qopqog‘ini devori hozirgi zamon odamlarnikiga nisbatan nihoyatda qalin 
bo‘lgan. Gorilla, sinantroplarda ko‘z usti do‘ngi yaxshi rivojlangan, odamlarda u 
bo‘lmaydi. Eng qadimgi va qadimgi gominidlar ensa suyagining tashqi tomondan 
yaxshi ko‘rinib turadigan ko‘ndalang do‘ngchasi bor. Gominid kalla suyagining miya 
qismi tavsiflaganda ular peshonasining anchagina darajada qiyaligini, tepa suyagining 
yassiligini va so‘rg‘ichsimon o‘simtalar yaxshi rivojlanganligini aytib o‘tish lozim.
Gominidlar evolyutsiyasi jarayonida bosh miyaning katta yarim sharlari o‘sa 
borishi va ulardagi egat va pushtalarni kuchli rivojlanisi tufayli neandertallarda 
peshona, tepa va chakka pallalari katta bo‘la borganligi tufayli oldingi tomon 
surilgan. Odamsimon maymunlar kalla suyagi yuz qismini sezilarli darajada oldingi 
chiqqan xolatdan oldinga kamroq chiqqan xolatga ya‘ni prognatgan ortognat xolatga 
o‘tgan. Keyinchalik kalla suyagining rivojlanishi natijasida peshona suyagi tekisroq 
bo‘la bordi, jag‘ apparati qisqardi va iyak paydo bo‘ldi.