A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Neolit davrigacha bo’lgan odamlar ozuqasi. 
Eskimoslarning ozuqasi 
ovchilik bilan shug‘ullanuvchi odamlarning va shu bilan birga neolit, mezolit 
davrlarida yashagan odamlarning ozuqasini eslatadi. Lekin bir farq eskimoslar 
ozuqasida o‘simlik mahsulotini nihoyatda kamligidir. Hozirgi davrda ovchilik bilan 
shug‘ullanuvchi qabilalarda kaniballik ma‘lum emas. Dastlabki mevalarni yig‘ib 
oziqlanuvchi odamlar pitekantroplar, neandertallarda va tosh davridagi boshqa 
odamlarda kannibalizm keng tarqalgan. Umuman aytganda ovchining ozuqasidagi 
kalloriya, agar ov baroridan kelsa, organizm uchun yetarli bo‘ladi. Dastlabki odamlar 
dehqonchilik bilan shug‘ullanguncha shunday yashagan.
Sinantrop skeleti va uning suyaklari topilgan joylarda kuydirilgan, sin-
dirilgan bizon, ot, nasarog, bug‘u, qo‘ng‘ir ayiq, yirik shoxli qo‘y, tuyaqush, kiyiklar, 
hind buyvoli, yovvoyi cho‘chqa va boshqa hayvon suyaklarining bo‘lishi sinantroplar 
ularning go‘shtini yeganligidan dalolat beradi. Demak, ovchilik bilan shug‘ullanuvchi 
boshqa odamlar qabilalari ham shu hayvon go‘shtlari bilan oziqlanganlar. Xitoyda 
topilgan sinantroplar yana tulki, yovvoyi mushuklar, makak, babuin kabi maymun 
go‘shtlarini ham iste‘mol qilishgan. Sinantroplar dukkakli va vitaminlarga boy 
o‘simliklarni ham yeganlar. 
Neandirtal hayvon suyaklarini parchalab, miyasni yeganlar. Ular ot, cho‘chqa, 
ayiq, nasorogning go‘shtlari bilan oziqlanganlar va ular ham sinantroplar singari 
kannibalizm bilan mashg‘ul bo‘lganlar. Gabraltov g‘orlardan gagara qushlarining, 
mollyuskalarning chig‘anoqlari, shu jumladan, ikki pallali chig‘anoqli mollyuskalar 

---

164 
chig‘anoq qoldiqlarining topilishi ular qushlar va mollyuskalarni yeganliklarini 
tasdiqlaydi.
Gambiya dehqonchilik topilmalari.
Gambiyada yashovchi aholining 
ozuqasi findi, makkajo‘xori, guruch, qamish tarig‘i, sorgo donidan iborat bo‘lgan. 
Findi yem -xashak o‘simligi bo‘lib, urug‘i boshqa donlilarga o‘xshash. U maydan 
boshlab pishadi va ovqatga ishlatiladi. Sholidan hamma vaqt ovqat qilinganda uning 
zahirasi tugaguncha apreldan boshlab guruch tamom bo‘lgach tariq va sorgodan 
foydalaniladi. Sut va tuxum ahyon - ahyonda yeyiladi. Demak, har kuni uglevodlar 
ozuqaga ishlatiladi va ozroq go‘sht va quritilgan baliq, yeryong‘oq, dukkakli 
o‘simliklar yilning ma‘lum vaqtida ko‘katlar va mevalar iste‘mol qilinadi. Binobarin, 
gambiyaliklar ozuqasida oqsil kam, Shunga ko‘ra jigar serrozi ko‘p uchraydi. 
Organizmda tez - tez temir, kalsiy yetishmaydi.
Chorvachilik bilan kun ko‘ruvchi xalqlarda ham ozuqa yetishmasligi ro‘y 
beradi. Sudanda qisqa yomg‘irli mavsumdan so‘ng chorvani boqish, yerni haydash 
qiyin bo‘ladi. Natijada hayvon oqsillari vitamin A va C yetishmaydi. Yomg‘ir ko‘p 
yog‘sa, chorvadorlar sut va ko‘katlar hamda donga ega bo‘ladilar. Chorva bilan 
shug‘ullanadigan odamlarga qaraganda dehqonlar ozuqasi ishonchli, lekin uning 
sifati, energiyasi past .Unda oqsil, mineral tuzlar, vitaminlar kamyob. Shunga ko‘ra 
bir vaqtning o‘zida dehqonchilik hamda chorvachilik bilan shug‘ullanish ozuqani 
sifatli bo‘lishiga sharoit yaratadi. Bu eramizdan 4000 yil oldin Yevropada kuzatilgan. 
Ular arpa, bug‘doy, no‘xat, loviya va boshqa o‘simliklarni ekkanlar, shuningdek, 
echki, qo‘y, cho‘chqa, qoramol boqqanlar.